Հայկական ինքնության լուռ կանչը

Continue reading

" />

hay tat1895-1896 թթ. համիդյան ջարդերին, այնուհետև շարունակվող հայկական կոտորածներին, որոնց գագաթնակետը դարձավ 1915 թվականը, սպանվեցին, ոչնչացվեցին միլիոնավոր հայեր, հազարավոր երեխաներ որբացան, արևմտահայությունը սփռվեց աշխարհով մեկ: Կատարվածը սառնասիրտ մի ոճրագործություն էր, որին քաղաքակիրթ աշխարհը տվեց ցեղասպանություն դառն անվանումը:

Հայ ժողովրդի պատմության այս արյունոտ էջերում թաքնված են հազարավոր խեղված ճակատագրեր, կոտրված երազանքներ, մարդկային կյանքերի հուզիչ պատմություններ: Հայոց ցեղասպանությունը ոչ միայն հայությանը զրկեց իր հայրենիքից, այլև պատճառ դարձավ կրոնի, մշակույթի և ինքնության կորստի, իսպառ ջնջման: Հազարավոր հայեր մահվան սպառնալիքի տակ ստիպված եղան հրաժարվել քրիստոնեությունից՝ ընդունելով իսլամ և բռնելով ուծացման, ձուլման ուղին: Այսօր Թուրքիայում ապրում են հարյուրամյակ առաջ իսլամացած հայերի սերունդները: Նրանցից շատերը ժամանակի ընթացքում իմացել են այս դառը իրականությունը և սկսել ինքնության փնտրտուքի երկար ճանապարհը:

Ի՞նչ է մարդ զգում, երբ մի օր հանկարծ բացահայտում է, որ ինքն ուրիշ է, տարբեր է, իր երակներում իր իսկ ազգակիցների կողմից թափված արյան կաթիլներ են հոսում: Ինչպե՞ս մարդ կարող է գիտակցել, որ մասն է այն մեծ ողբերգության, որ տեղի է ունեցել այն նույն հողի վրա, որտեղ ինքն այժմ ապրում է: Արդյոք մարդու մեջ կարո՞ղ է ձայն առնել պատմության մշուշում մնացած, լքված ինքնության կանչը՝ հայկական ինքնության:

«Ես քուրդ եմ, ծնվել և մեծացել եմ Մարդինում: 15 տարեկան էի, երբ իմացա, որ հայրական պապիս մայրը հայ է: Սկզբում շատ զարմացա, նույնիսկ ծիծաղում էի, չէի հավատում: Հետո ինձ տարօրինակ ու անբացատրելի զգացողություններ համակեցին: Որոշեցի մանրամասն ուսումնասիրել ու հասկանալ իրականությունը: Պապիս խնդրեցի, որ պատմի իր մոր կյանքի պատմությունը:

Մեծ տատիս հայկական անունը Զաբել էր, Զաբել Դերոյան կամ Շարոյան: Նա ապրում էր Դիարբեքիրի Քեղե կոչվող գյուղում ծնողների ու երկու եղբայրների հետ: Հոր անունը Պետրոս էր, մոր անունը՝ Արուս, իսկ մեծ եղբորը Անդրանիկ էին անվանել՝ հայ մեծ զորավարի պատվին: Ծնողներն առաջին համաշխարհայինի տարիներին երեխաներին թողել էին Եզնիկ մորաքրոջ մոտ, իսկ իրենք մեկնել էին ԱՄՆ, որպեսզի հետո նաև երեխաներին տանեին: Հավանաբար 1915 թվականն էր կամ դրանից ավելի շուտ: Մի օր թուրք զինվորներ են գալիս նրանց տուն և ասում, որ հավաքեն իրենց իրերը և դուրս գան տնից: Նրանց ասել էին, թե իբր երեք օրով տանում են ճանապարհորդության: Ընտանիքը հավաքում է իր բոլոր արժեքավոր իրերն ու ճանապարհ ընկնում դեպի Դիարբեքիրի կենտրոն: Այդ ժամանակ Զաբել տատը 6 տարեկան էր, սակայն հիշում էր, որ ճանապարհին ծանր պայմանների պատճառով մահացավ իրենց 3-ամյա փոքր եղբայրը:

Դիարբեքիրում Զաբելն ու մորաքույրը սկսում են աշխատել մի քրդական ընտանիքում, իսկ Անդրանիկը մեկ այլ քրդի անասուններին հովվություն է անում: Այնուհետև, երբ վիճակը լարվում է, նրանք ստիպված են լինում լքել Դիարբեքիրը, իսկ Անդրանիկը մնում է այնտեղ: Շուտով Եզնիկ մորաքույրն ամուսնանում է Այդինից մի ոստիկանի հետ և լքում Զաբելին: Վերջինս էլ գալիս է Մարդին և հաստատվում Քոջալար կոչվող գյուղում: Նա կապուտաչյա, շիկահեր ու շատ գեղեցիկ մի աղջիկ էր: Մի օր այն տան տիրոջ հետ, ում մոտ որ աշխատում էր, Զաբելը գալիս է Թոմա գյուղ: Այնտեղ աղբյուրի մոտ նրան տեսնում և հավանում է Մարդինի բեյերից Օմեր բեյի որդին՝ Հալիլը: Վերջինս Զաբելից տարիքով մեծ էր, սակայն նրա մեջ ծնված սերը պատճառ դարձավ, որպեսզի մի քանի տարի անց նա ամուսնանա աղջկա հետ:

Դիարբեքիրում Զաբելը ընդունում է իսլամ՝ վերցնելով Զեքիե անունը: Հալիլն ու Զեքիեն ունենում են յոթ աղջիկ և մեկ որդի: Նրանց միակ որդին՝ Մեհմեդ Էմինը, իմ հայրական պապն է: Չնայած Զեքիեն երջանիկ էր իր նոր ընտանիքում, սակայն նրան տանջում էր եղբոր կարոտը: Արդեն տասը տարի էր, ինչ նա չէր տեսել իր եղբորը և ոչ մի տեղեկություն չուներ նրա մասին: Մի օր նրանց տուն հյուր է գալիս և պատմում, որ իրենց գյուղում մի հայ է ապրում: Ավելի մանրամասն  պատմությունից այդ հայի մասին պարզ է դառնում, որ նա Զեքիեի եղբայրն է՝ Անդրանիկը: Վերջինս ևս մուսուլման էր դարձել և անվանափոխվելով ստացել Մեհմեդ անունը: Զեքիեն խոսում է ամուսնու հետ և թույլտվություն ստանում հանդիպելու եղբորը: Այնուհետև Հալիլ բեյը որոշում է կնոջ եղբորը վերցնել իր մոտ աշխատանքի, նույնիսկ նրան ամուսնացնում է մի քրդի հետ: Այսպես իմ հոր հայ տատից էլ ծնվում են սերունդներ, որոնցից եմ նաև ես:

Ես չեմ տեսել Զեքիե տատին, սակայն լսել եմ, որ նա հայերեն գիտեր և իր հայ լինելու մասին պատմել է իր երեխաներին, հայրս էլ՝ ինձ: Զեքիե տատը մահացավ 93 տարեկանում՝ հայացքում պահելով մի յուրատեսակ տխրություն: Դժվար է մի օր իմանալ ու գիտակցել, որ քո մեջ թեկուզ և քիչ, բայց հայկական արյուն է հոսում: Բնական է, որ ինձ հայ չեմ զգում, քանի որ երբեք էլ չեմ շփվել հայ հասարակության հետ, սակայն հայ մարդիկ կարծես սրտիս օտար չեն և ձգում են ինձ: Ես իմացել եմ, որ Զեքիե տատի ծնողները, մեկնելով ԱՄՆ, շատ անգամ գումար են ուղարկել, փորձել են իրենց երեխաներին էլ տանել, սակայն չի հաջողվել: Ամերիկայում նրանք կրկին երեխաներ են ունեցել, որոնք այժմ բնակվում են Դետրոյդ քաղաքում: Շատ կուզենայի հանդիպել իմ հեռավոր ազգականներին, վերագտնել հարյուրամյակ առաջ կորած իմ ինքնության մի մասը»:

Այս պատմությունը մեզ պատմել է 22-ամյա մի քուրդ երիտասարդ, որ իր հայ նախնու հիշողության կրողն ու դրա փոխանցողն է ապագա սերունդներին: Զաբել-Զեքիե տատը այն եզակի հաջողակներից է, որոնք կարողացել են չմերժել իրենց հայկական ինքնությունը: Սակայն հազարարվոր հայեր այդպես էլ շարունակում են չիմանալ իրենց հայկական արմատների մասին կամ ապրում են իբրև ծպտյալ հայեր:

 

Տաթևիկ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Tags: