ԾՈՎԱԿԱԼ ՆԵԼՍՈՆ

nelsonԿան անհատներ, որոնք շրջել են պատմության անիվը: Նրանցից է անգլիական նավատորմի ծովակալ Հորացիո Նելսոնը:

XIX դարասկզբին Նապոլեոն Բոնապարտը նվաճել էր գրեթե ողջ Եվրոպան` բացառությամբ Ռուսաստանի և Անգլիայի: Անգլիան ենթարկված էր շրջափակման, և եթե Նապոլեոնին հաջողվեր ծնկի բերել Անգլիան, գուցե և հաղթական պատերազմ կմղեր Ռուսաստանի դեմ, ու Եվրոպայի ճակատագիրը դժվար կլիներ գուշակել: Բայց Նապոլեոնը չկարողացավ ծնկի բերել Անգլիան: Եվ դա շնորհիվ ծովակալ Հորացիո Նելսոնի:

Ապագա ծովակալը ծնվել է 1758 թ. սեպտեմբերի 29-ին, Նորֆոլք կոմսության Բյորնեմ քաղաքում` անգլիական բողոքական քահանայի` Էդմունդ Նելսոնի ընտանիքում:
Էդմունդ Նելսոնը խստակյաց հոգևորական էր: Նա երիտասարդ տարիքում կորցրեց կնոջը` Քեթրինին, սակայն այլևս չամուսնացավ ու իր 11 զավակների դաստիարակությամբ զբաղվեց անձամբ: Քահանան խիստ կանոններով էր դաստիարակում: Ամեն առավոտ երեխաների համար մարմնամարզությունն ու կոփումները պարտադիր էին:

Հորացիոն մյուս երեխաներից տարբերվում էր հիվանդոտ ու թուլակազմ կազմվածքով: Բայց դա չէր խանգարում անտրտունջ տանել քահանայի դաստիարակչական բոլոր խիստ մեթոդները:

Հայրը Հորացիոյին պատանի հասակից տվեց Դաուն-Մարկետի դպրոց, իսկ միջնակարգը Հորացիոն ավարտեց Նորվիչում: Սակայն նա աչքի չընկավ նաև ուսման բնագավառում:

Տեսնելով, որ որդին ո՛չ ուսման, ո՛չ էլ հոգևոր ասպարեզում առանձնահատուկ հակումներ չունի, հայրը 12-ամյա որդուն հանձնեց քեռու` նավապետ Մորիս Սակլինգի խնամքին, որը, հաշվի առնելով Հորացիոյի թուլակազմությունը, դժվարությամբ համաձայնեց իր նավ առնել զարմիկին: Նա անգամ ասաց, որ առաջին իսկ մարտի ժամանակ Հորացիոն դիակ կդառնա…

Սակայն, չնայած իր վտիտ կերպարանքին, Նելսոնը քաջ էր, անվեհեր: Տակավին պատանի` նա մի անգամ մոլորվում է անտառում: Նրան կեսգիշերին հայտնաբերում են միայնակ, թավ անտառում, գետի ափին անվրդով նստած: Երբ տանը տատը հարցնում է, թե արդյոք մութը և վախը նրան չստիպեցին ժամանակին տուն դառնալ, պատանի Հորացիոն պատասխանում է. «Մութ էր, բայց ես վախին անտառում չհանդիպեցի»:

Իսկապես, նրա բնութագիրներից պարզ երևում է, որ Նելսոնը ողջ կյանքում այդպես էլ «չի հանդիպել վախին»….

Շուտով, սակայն, քեռու նավը վերանորոգման տարան, բայց նավապետը միջնորդեց, որ զարմիկին ընդունեն ծառայության «Տրիումֆ» նավի վրա, որ պատրաստվում էր ուղևորվել խաղաղօվկիանոսյան կղզիներ:

Բայց, ի զարմանս բոլորի, Հորացիոն նավի վրա իրեն զգում էր ինչպես իր սեփական տանը: Նա արագ յուրացրեց նավաստու դժվարին մասնագիտությունը, և քեռին շուտով զարմիկին դարձյալ իր մոտ տարավ որպես իր նավի միչման:

1773 թ. նա մասնակցեց բևեռային արշավախմբին, ու սպիտակ արջերի որսի ժամանակ աչքի ընկավ առանձնակի քաջությամբ: Սակայն մասնագիտական և ծառայողական առումով ապագա ծովակալին այդ ճամփորդությունը գրեթե ոչինչ չտվեց:
Վերադառնալով տաք ջրեր` նա որպես առաջին կարգի նավաստի ծառայության անցավ «Սիխորս» նավում, սակայն այստեղ նրան անհաջողությունն էր դարանակալել: Նելսոնը վարակվեց տենդով և «Դելֆին» նավով Հնդկաստանի ափերից ճանապարհվեց դեպի Անգլիա: Հայրենիքում կազդուրվելուց հետո նա այլ նավ ընտրեց, մտավ ծառայության և ուղեկցում էր առևտրական տորմիղները հարավային ջրերում:
1777 թ. նա ստացավ լեյտենանտի կոչում: Պետք է խոստովանել, որ նա այդ կոչումը չվաստակեց, այլ նվեր ստացավ իր քեռուց, որ կոչումներ շնորհող հանձնաժողովի նախագահն էր: Դրանից անմիջապես հետո Նելսոնը նշանակում ստացավ խաղաղօվկիանոսյան կղզիների առափնյա ջրերում նավարկող նավերում:

Սակայն, շատ չանցած` նա, արդեն որպես նավապետի օգնական, տեղափոխվում է Լատինական Ամերիկայի ափամերձ շրջան ու պայքար ծավալում ծովահենության դեմ:
Պայքարը հաջող էր, և անգլիական ծովակալությունը հաջորդ տարին 20-ամյա Նելսոնին վստահեց նավապետի պաշտոն:
Ծովահենության դեմ պայքարում նա առանձնակի քաջությամբ ու խստությամբ աչքի ընկավ Ճամայկայի ափերին:
Նելսոնը ծովակալ Պարկերի սիրելին էր դարձել և Ճամայկայում հաճախ էր հյուրընկալվում նրա տանը: Երիտասարդ նավաստու նկատմամբ առանձնահատուկ վերաբերմունք ու քնքշություն էր տածում նաև ծովակալի կինը` լեդի Պարկերը:
Սակայն շուտով Նելսոնը հիվանդանում է տենդով, և Պարկերը նրան ուղարկում է Անգլիա` բուժման:
Կազդուրվելուց հետո նա նշանակում է ստանում Եվրոպայի առափնյա ջրերում, ապա որպես ֆրեգատի նավապետ տեղափոխվում Կանադա: Այնտեղ` Քվեբեկում, նա հանդիպեց իր առաջին սիրուն` 16-ամյա Մերի Սիմփսոնին, որ տեղի զինվորական ոստիկանության պետի դուստրն էր: Սակայն Նելսոնի երազանքը հօդս ցնդեց գեղանի աղջկա մերժմամբ…
Երիտասարդ նավապետը խիստ էր ու կարգապահության ջատագով: Իր հրամանատարության տակ գտնվող նավում նա խիստ միջոցներ էր կիրառում նավաստիներին կարգի բերելու համար: Հաճախ գործը հասնում էր ճիպոտահարության: Եվ Նելսոնի հրամանով կարգազանցին ճիպոտահարում էին մինչ նրա մահամերձ վիճակը: Դաժան մեթոդները նպաստեցին ոչ միայն կարգուկանոնի հաստատմանը, այլև Նելսոնի համբավին: Հետագայում շատ նավաստիներ էին հպարտանում, որ հենց Նելսոնի հրամանի ներքո են գործում: Լինելով խստականոն նավապետ` նա իր ենթականերին դիմում էր որպես եղբայրների: Նելսոնի հավատամքով` նավաստու համար հպարտությունն ու արժանապատվությունը առաջնային են:
Նելսոնը` որպես հրամանատար, ուներ իր սկզբունքները.
- Հատուկ ուշադրություն անձնակազմի բոլոր անդամներին:
- Լուրջ վերաբերվել նավաստիների կարծիքներին:

- Նավաստիների հետ խոսել նրանց զգացմունքների մասին. նրանց կողքին լինել թե՛ ուրախության, թե՛ վշտի պահին:
- Երբեք նավաստուն չստիպել անել այն, ինչ ինքդ պատրաստ չես անել:
- Ըստ արժանվույն կարևորել, խրախուսել ամեն մի ծառայություն, քաջություն:

1783 թ. Նելսոնն արձակուրդ վերցրեց և ուղևորվեց Ֆրանսիա` հանգստանալու: Այստեղ նա ծանոթացավ օրիորդ Էնդրիուսի հետ, արագ սիրահարվեց, սակայն նրա սերը դարձյալ անպատասխան մնաց: Բայց դա վերջին անհաջողությունն էր կանանց շրջանում: Հետագայում Նելսոնը մի դափնի էլ նվաճեց` ազնվազարմ կանանց համար հաջողակ ու ցանկալի սիրեկանի համբավը:

Նելսոնի մոտ հանկարծակի ցանկություն է առաջանում դառնալու անգլիական պառլամենտի անդամ, սակայն նրա այդ իղձը չի իրականանում և նշանակում ստանալով ֆրեգատի վրա` անցնում է ծառայության խաղաղօվկիանոսյան տաք ջրերում: Այստեղ ջախջախեց հոլանդական տորմիղը, որ գերի էր վերցրել անգլիացի նավաստիների, և ազատեց գերիներին:

Ծառայության ընթացքում Նելսոնը սիրահարվեց անգլիական ծովակալության ներկայացուցչի կնոջը` գեղեցկադեմ Ջերրի Մոուտրիին: Տիկինը նույնպես անտարբեր չէր Նելսոնի հանդեպ, բայց նրանց սիրավեպը կարճ տևեց. Ջերրին ամուսնու հետ վերադարձավ Անգլիա:

ԱՄՆ-ի անկախությունից հետո խնդիրներ առաջացան առևտրի ոլորտում: Ամերիկյան առևտրական նավերն այլևս չէին կարող արտոնյալ պայմաններում առևտուր անել, սակայն անգլիական չինովնիկները, կաշառք վերցնելով, աչք էին փակում, և անգլիական առևտուրը տուժում էր դրանից: Նելսոնը ձեռնամուխ եղավ կոռուպցիայի դեմ պայքարին: Նա մի քանի նավեր բռնագրավեց, ինչն առաջացրեց անգլիական պաշտոնյաների դժգոհությունն ու թշնամությունը: Չնայած թագավորի աջակցությանը` Նելսոնի դեմ բազում խոչընդոտներ ծառացան, քանզի գործի մեջ շատ անգլիական պաշտոնյաներ էին ներքաշված:

Բարբադոս կղզում Նելսոնը ծանոթացավ երիտասարդ այրի Ֆրենսիս Նիսբեթի հետ: Ֆրենսիսը զավակ ուներ առաջին ամուսնությունից: Նրանց միջև մեծ կիրք և սեր բորբոքվեց, որի հանգուցալուծումը եղավ Նելսոնի ամուսնությունը Ֆրենսիսի հետ 1787 թ. մարտի 11-ին:

Շուտով սկսվում է անգլո-ֆրանսիական պատերազմը, և Նելսոնը տուն վերադառնալով` նշանակում է ստանում Միջերկրական ծովում գործող անգլիական նավատորմում` դառնալով գծանավի նավապետ: Այստեղ նա լուրջ մարտական մկրտություն ստացավ` մասնակցելով Կորսիկայի, Թուլոնի մարտերին: Կալվի քաղաքի պաշարման ժամանակ Նելսոնը վիրավորվեց աջ աչքից: Սակայն չլքեց մարտադաշտն ու աչքի ընկավ առանձնակի քաջությամբ:

Պորտուգալիայի ափերի մոտ իսպանական նավատորմի ջախջախման ժամանակ Նելսոնն աչքի ընկավ ոչ միայն անձնական քաջությամբ: Առանց տորմիղի հրամանատարի հետ համաձայնեցնելու` նա իր գծանավով մանևրեց ու արդյունքում չորս ռազմանավ գերեց: Հրամանատարը պարսավեց Նելսոնին ինքնագործունեության համար և… ներկայացրեց պարգևատրման: Այս ծովամարտի համար Նելսոնը պարգևատրվեց ասպետական խաչով:
Աչքի վնասվածքը Նելսոնի միակ փորձությունը չէր: 1797 թ. Տեներիֆե նավահանգստի գրավման ժամանակ նա կորցրեց աջ ձեռքը: Սակայն Նելսոնը շատ արագ շարք վերադարձավ և հաջորդ տարի գործուղվեց Միջերկրական ծով` խանգարելու Նապոլեոնի եգիպտական արշավանքին:

Ֆրանսիացիների հետ առաջին առճակատումը Նելսոնին ոչինչ չտվեց, նա չկարողացավ խոչընդոտել Նապոլեոնին: Սակայն մի քանի ամիս անց նա ջախջախեց ֆրանսիական նավատորմը Աբուկիրի մատույցներում, իսկ ինքը վիրավորվեց, այս անգամ` գլխից: Որպես շնորհ` Անգլիայի թագավոր Գևորդ Գ-ն Նելսոնին բարոնի տիտղոս շնորհեց: Իսկ Եգիպտոսից Նապոլեոնի հեռանալուց հետո նրան պարգևատրեց թուրքական սուլթան Սելիմ Գ-ն:

Այնուհետև, Նելսոնը տեղափոխվեց Իտալիա, ուր պիտի օգներ Նեապոլիտանիայի թագավորին Ֆրանսիայի դեմ պատերազմում: Այստեղ Նելսոնը հանդիպեց իր մեծ սիրուն` Նեապոլիտանիայում անգլիական դեսպանի կնոջը` Էմմա Համիլթոնին: Նրանց սերը բուռն էր, կրքոտ: Էմման Նելսոնին դուստր պարգևեց: Նելսոնի և լեդի Համիլթոնի սիրո մասին հետագայում շատերը գրքեր գրեցին, ֆիլմեր նկարեցին….

Սակայն նեապոլիտանական ծրագրերը խափանվեցին, քանզի Նապոլեոնը գրավեց Նեապոլը: Հետագայում Նեապոլն ազատագրեց ռուսական նավատորմը` ծովակալ Ֆյոդոր Ուշակովի հրամանատարությամբ: Նելսոնը քաղաքում դաժանաբար հաշվեհարդար տեսավ ֆրանսիացի գերյալների և իտալացի հանրապետականների նկատմամբ: Նեապոլից հետո անգլիական ծովակալությունը Նելսոնին շնորհեց կոնտր-ադմիրալի կոչում:
Հաջորդ տարիներին Նելսոնը կռվում էր մերթ Բալթիկ ծովում` մասնակցելով Կոպենհագենի օպերացիային, մերթ Լա Մանշի նեղուցում, մերթ Միջերկրական ծովում:
1805 թ. հոկտեմբերի 21-ին Նելսոնի հաղթարշավն էր` Տրաֆալգարի ծովամարտը:
Նա նոր մեթոդ և մարտավարություն կիրառեց այս ծովամարտում: Մինչ այդ, որպես կանոն, թշնամի նավերը որոշակի հեռավորության վրա շարված կրակ էին բացում միմյանց վրա: Նելսոնն առաջին անգամ ծովում կիրառեց կրակային սեկտոր հասկացությունը. փոխելով նավերի դասավորվածությունը, այն դարձնելով երկշարք` կարգադրեց թիրախային կրակ վարել:

Մարտավարությունն արդարացված էր. ֆրանս-իսպանական նավատորմի 47 նավերից ծովամարտը լքեցին 11-ը, մնացածը գերված կամ խորտակված էին: Անգլիական նավատորմը կորուստներ չէր կրել:

Տրաֆալգարի ճակատամարտով վերջնականապես ծովում հաստատվեց Անգլիայի տիրակալությունը, և Նապոլեոնի հույսերը` խորտակել Անգլիան, հօդս ցնդեցին: Բնականաբար, դա էապես ազդեց Նապոլեոնի հետագա գործունեության վրա, և նապոլեոնյան կայսրության կործանման պատճառը հենց ռուս-անգլիական դաշինքը եղավ:
Մարտի ժամանակ Նելսոնը թիկունքից մահացու վիրավորվեց անգլիացի դիպուկահարի կրակոցից ու մահացավ մարտի ժամանակ: Հոգեվարքը տևեց երեք ժամ: Նելսոնը երջանիկ էր. ժպտում էր` վստահ իր հաղթանակին: Նա երազում էր փառահեղ հաղթանակի ու աղմկալից, հերոսական վախճանի մասին:

Նելսոնի դին կոնյակի սպիրտով լի տակառով Լոնդոն տեղափոխվեց 1806 թ. հունվարի 9-ին ու հանդիսավոր ամփոփվեց սուրբ Պողոսի տաճարում:

 

 

Tags: ,