Անցած շաբաթ օրը՝ մարտի 16-ին, ամերիկահայ գիտնական Ռեյմոնդ Դամադյանը կդառնար 88 տարեկան։ Նա մահացավ երկու տարի առաջ՝ այդպես էլ չստանալով Նոբելյան մրցանակը, որին, շատերի կարծիքով, լիովին արժանի էր։
Հենց նա է մոտ 50 տարի առաջ հայտնագործել մագնիսառեզոնանսաին պատկերի ախտորոշման սարքը, որըլայնորեն օգտագործվում է աշխարհի բոլոր հիվանդանոցներում՝ վաղ շրջանում քաղցկեղի նախանշանները հայտնաբերելու համար։ Մասնագետները պնդում են՝ Դամադյանի հայտնագործած եղանակով հաջողվել է փրկել մոտ 60 միլիոն կյանք։ Եթե 2003 թվականին նա արժանանար ֆիզիոլոգիայի և բժշկության բնագավառում Նոբելյան մրցանակին, կդառնար այդ մրցանակը ստացած առաջին հայն աշխարհում։ Բայց չդարձավ. Նոբելյան կոմիտեն որոշեց այդ պատվավոր պարգևը շնորհել Փիթեր Մենսֆիլդին և Փոլ Լոթերբուրին՝ անտեսելով Դամադյանին։
Իրողությունը սա է՝ այսօր օգտագործվող ախտորոշման սարքը, որով առանց վիրահատական միջամտության հնարավոր է հայտնաբերել քաղցկեղի տարածման օջախները, ստեղծվել է երեք փուլով։ Այն գաղափարը, որ դրա համար կարելի է օգտագործել մագնիսական դաշտի տատանումները, անշուշտ, պատկանում է Ռեյմոնդ Դամադյանին։ Դա անվիճելի է, քանզի ամերիկահայ գիտնականը համապատասխան արտոնագիր էր ստացել։ Հենց նա էլ պատրաստել է այդ գաղափարի հիման վրա աշխատող առաջին սարքը, որը, սակայն, կատարյալ չի եղել։ Սրանով ավարտվել է առաջին փուլը։ Երկրորդ փուլում Փիթեր Մենսֆիլդը Դամադյանի հայտնագործած եղանակի հիման վրա ստեղծել է ավելի կատարյալ սարք, երրորդ փուլում էլ Փոլ Լոթերբուրն արդիականացրել է սարքավորումը և դրան հաղորդել այն տեսքը, որով այժմ այն օգտագործվում է բոլոր երկրների բժշկական կենտրոններում։
Երևի չեք առարկի, որ այսքանից հետո ամենատրամաբանականը կլիներ, եթե Նոբելյան կոմիտեն մրցանակը շնորհեր բոլոր երեք գիտնականներին։ Դամադյանի ներկայությունը այդ սարքի հեղինակների թվում առավել քան արդարացի կլիներ, քանզի սկզբնական գաղափարը հենց իրեն է պատկանում։ Եվ պատահական չէ, որ այն ժամանակ՝ 2003 թվականին, բազմաթիվ հայտնի գիտնականներ զարմացան՝ տեղեկանալով, որ Նոբելյան կոմիտեն տարօրինակ որոշում է կայացրել, որի հետևանքով Դամադյանը դուրս է մնացել Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրների ցուցակից։ Յուջին Ֆիգելսոնը՝ Նյու Յորքի Բժշկագիտության քոլեջի դեկանը, գրել է. «Այս սարքի զարգացումն ամբողջապես Դամադյանի հայտնագործության արգասիքն է»։ Իսկ ամերիկացի երկու հեղինակներ Մեթսոնը և Սայմոնը փաստել են. «Չլիներ Դամադյանի հայտնագործությունը, մենք չէինք իմանա, որ քաղցկեղի պես լրջագույն հիվանդությունները կարելի է հայտնաբերել մագնիսի միջոցով»։
Ուրեմն ո՞րն էր իրական պատճառը։ Հայտնի փորձագետների մեծ մասը, այդ թվում՝ Ջոն Ուադսոնը, Դեյվիդ Սթարքը, նույն Ջեյմս Մեթսոնը, որոնք հրապարակավ հանդես եկան ի պաշտպանություն Ռեյմոնդ Դամադյանի, համոզված էին, որ Նոբելյան կոմիտեի անդամները պարզապես անընդունելի էին համարում Դամադյանի այսպես կոչված «երիտերկրային- արարչագործական» հայացքները։ Հայտնի է, որ որոշ մարդիկ հավատում են, թե տիեզերքը Աստվածն է ստեղծել, մյուսները համոզված են, որ տիեզերքն առաջացել է մոտ 14 միլիարդ տարի առաջ տեղի ունեցած այսպես կոչված Մեծ պայթյունի արդյունքում, ինչպես պնդում են գիտնականները։ Ընդ որում` Մեծ պայթյունի վարկածն ընդունում են նաև հավատացյալներից շատ-շատերը՝ մանրամասնելով, որ, իրոք, միլիարդավոր տարիներ առաջ ամեն ինչ սկսվել է մի լուսավոր կետից, բայց այդ լուսավոր կետը հենց Աստվածն է պարգևել։
Սակայն 20-րդ դարում շատ արագ տարածում գտավ մի նոր գաղափար, որն անվանեցին «երիտերկրային-արարչագործական»։ Էությունը շատ պարզ է՝ աշխարհի ստեղծումը տեղի է ունեցել հենց այնպես, ինչպես նկարագրում է Հին կտակարանը։ Ամեն ինչ կատարվել է ընդամենը մի 10 հազար տարի առաջ, երբ Աստված 6 օրում կերտել է տիեզերքը։ Հակառակ Չարլզ Դարվինի պնդումների՝ ոչ մի էվոլյուցիա էլ չի եղել, իսկ այն կենդանի արարածները, որոնց մենք տեսնում ենք մեր շուրջը, հենց նրանք են, որոնք փրկվել են համաշխարհային ջրհեղեղից հետո։ Այսինքն` Աստվածաշունչն ընկալվում է որպես աշխարհի ստեղծման գիտական հիմք։ Ի դեպ, այս տեսության ջատագովներն են եղել ոչ միայն Ռեյմոնդ Դամադյանը, այլև բազմաթիվ հայտնի գիտնականներ ու նաև քաղաքական գործիչներ, օրինակ` ԱՄՆ-ի նախկին նախագահ Ջոն Քենեդին, նախկին պետքարտուղար Ջեյմս Բեյքերը և ուրիշներ։
Ինչևէ, Դամադյանը մինչև կյանքի վերջը բոլոր միջոցներով փորձում էր համոզել միջազգային հանրությանը, որ Նոբելյան կոմիտեի որոշումն անհիմն էր, բայց մասնագետներն ի սկզբանե զգուշացնում էին նրան, որ իր ջանքերը որևէ արդյունք չեն տալու՝ Նոբելյան կոմիտեն իր ավելի քան հարյուրամյա պատմության ընթացքում երբեք չի ընդունել իր սխալը և չի վերանայել իր որոշումը։
Արմեն Դուլյան
