Վճարիր տուգանքդ ծանուցվելուց հետո 15 օրվա ընթացքում, առանց բողոքարկելու և ստացիր 30 տոկոս զեղչ․ օրենսդրական փոփոխությունների արդյունքում այս բանաձևն է առաջարկում ՆԳ նախարարությունը վարորդներին։ Փոփոխությունները գործում են ապրիլի 5-ից հետո արձանագրված ՃԵԿ իրավախախտումների համար։ 

Իսկ մինչև ապրիլի 5-ն արձանագրված իրավախախտումների տուգանքները փոփոխությունների՝ ուժի մեջ մտնելուց հետո 3 ամսվա ընթացքում վճարելու դեպքում  կզեղչվեն 50 տոկոսով։ 

Մայիսի 1-ից հետո, եթե վարորդն իրավախախտման պատճառով առաջացած տուգանքի մասին իրազեկվի էլեկտրոնային համակարգով, ոչ թե թղթային նամակով, կստանա հավելյալ 20 տոկոս զեղչ։ 

Ի՞նչ դրական և բացասական կողմեր ունեն այս իրավակարգավորումները, և ո՞րն է փոփոխությունների բուն նպատակը։ «Անկախի» հարցերին պատասխանել է վարորդների իրավունքների պաշտպան,  իրավաբան Մհեր Հակոբյանը։ 

-Պարոն Հակոբյան, ո՞րն է այս օրենսդրական փոփոխությունների բուն նպատակը։ Ի՞նչ դրական և բացասական կողմեր եք տեսնում։  

-Այս փոփոխություններով պետական բյուջեն  են լցնում, առաջնային նպատակը դա է, փորձում են այնպես անել, որ մարդիկ չբողոքարկեն և վճարեն։ Այստեղ խնդիր կա՝ ինչ է լինելու, եթե քաղաքացին տուգանքը վճարի 15-օրյա ժամկետում, հետո նոր բողոքարկի։ Այս հարցը կարգավորված չէ։ Մյուս բացասական կողմը բալերի խնդիրն է։ Թվում է՝ մարդիկ պետք է շահագրգիռ լինեն առանց բողոքարկելու վճարել տուգանքները։ Բայց տուգանքների զգալի մասը ենթադրում է նաև բալերի կորուստ։ Օրինակ՝ եթե քաղաքացին ամրագոտու համար 10 հազար դրամանոց տուգանքը վճարի սահմանված ժամկետում, կստացվի 7000 դրամ։ Թվում է՝ քաղաքացին օգտվեց։ Բայց նրա մեկ բալն անվերադարձ կկորի։ Հիմա դեռ տարվա սկիզբն է, և մինչև տարվա վերջ վարորդը կարող է խնդիրներ ունենալ։ 

Այս փոփոխության մյուս նպատակը դատարանները բեռնաթափելն է։ Բայց իմ պրակտիկան հուշում է, որ սա դատարանների բեռնաթափմանը չի նպաստի, բողոքարկողը կրկին կբողոքարկի։ Այստեղ կշահեն այն մարդիկ, որոնց տուգանքները բողոքարկելի չեն։ Սա փոփոխություն է ճարպիկ, աչքաբաց մարդկանց համար, ովքեր ուշադիր հետևում են իրենց տուգանքներին, ծանուցումը ստանալուց հետո արագ իրավաբանի հետ պարզում են՝ բողոքարկելի է, թե ոչ,  և քայլեր  են ձեռնարկում։ 

Այժմ մայիսի 1-ից կիրառվող կարգավորման մասին, որը ենթադրում է տուգանքի զեղչում  20 տոկոսով  էլեկտրոնային համակարգով ծանուցվելու պարագայում։ Սա լավ փոփոխություն է։ 

Պետությունը վարորդներին թղթային նամակներ ուղարկելու վրա հսկայական գումարներ է ծախսում։ Թուղթը, ծրարը, փոստային առաքումը և աշխատողի աշխատաժամանակը հաշված՝   մեկ նամակն արժենում է 700-800 դրամ։ Դրա համար պետությունն առաջարկում է տուգանքը 20 տոկոս զեղչել, եթե էլեկտրոնային միջոցներով ես ծանուցվում։ Այսպես պետության ռեսուրսներն են  խնայվում, էկոլոգիական խնդիր է լուծվում։ Այս առումով միակ խնդիրն այն է, որ վարորդների մոտ 80 տոկոսը հեռու է այս ամեն ինչից։  Բայց, օրինակ՝  հարևանս մի քանի օր առաջ խնդրել է, որ կարգավորման՝ ուժի մեջ մտնելուց հետո  օգնեմ իրեն, որ էլեկտրոնային գրանցվի։ Սա օգնում է, որ մարդիկ փորձեն սովորել, ժամանակի հետ ոտք մեկնել։ 

-Իսկ ինչո՞ւ է տուգանքի որոշումը  չբողոքակրելը կարևոր նախապայման։ Արդյոք սա նշանակո՞ւմ է, որ չհիմնավորված տուգանքների խնդիր ունենք։ 

-Այն, որ պետությունը «մուկ ու կատու է խաղում»  քաղաքացիների մեջ, փաստ է․  հատկապես տեսանկարահանող սարքերով ծուղակն է գցում քաղաքացիներին,   հաճախ խնդիր է դրվում  գումար պլոկել, նաև  միանշանակ չեն  օրենքները, իրավակիրառողը և դատական պրակտիկան։ Օրինակ՝ օրենքը հստակ չի սահմանում, թե ինչ է երթևեկելի մասի եզրից հեռու կանգնելը։ Իրավակիրառողն իր հայեցողությամբ է որոշում՝  վարորդը երթևեկելի մասի եզրից հեռու է կանգնած,  թե ոչ, քանի որ ոչ մի չափանիշ չկա,  տեսախցիկով լրիվ աչքաչափի հիման վրա են որոշում։ Դատարանն իր հերթին  կարող է զուտ իրավաբաությամբ զբաղվել և ասել, որ օրենքով չափ չկա սահմանված և չի պատժում վարորդին, մյուս դեպքում դատավորը «տղավարի»  մոտեցմամբ կարող է ասել՝ երևում է՝ բորդյուրից հեռու է և ըստ այդմ դատավճիռ գրել։ Այս պայմաններում սխալ եմ հարմարում մարդկանց «քթիմազավարի» տուգանելը։ Մեկ այլ  խնդիր է պարեկային համակարգը, որտեղ հաճախ անտրամաբանական պահանջներ են ներկայացնում և տուգանում վարորդին։ 

Կարևոր է նշել, որ վարչական ակտերի բողոքարկման համար առնվազն 4000 դրամ պետական տուրք է սահմանված, նամակի ծախսերն էլ գումարած՝ ստացվում է՝ վարորդը 5000 դրամանոց ակտը բողոքարկելու համար այդքան էլ վճարում է՝ որպես ռիսկ ունենալով այդ գումարի կորուստը և ամբողջական տուգանքի վճարումը պարտվելու դեպքում։  Իսկ այսպես խրախուսում են, որ վարորդն առանց պայքարելու, այդ 70 տոկոսը վճարի և ամեն բան ավարտվի։ 

-Ստացվում է, որ պետությունը խրախուսում է քաղաքացիներին դառնալ «տուգանքի մատերիալ», այո՞։

-Իրավական պետությունը պետք է ամեն կերպ աջակցի և անգամ խրախուսի քաղաքացու դատական պաշտպանության իրավունքը, դա ժողովրդավարական հասարակարգերի առաջնային պայմաններից մեկն է։ Մինչդեռ մեր պարագայում պետությունը խրախուսում է, որ քաղաքացին չօգտվի իր դատական պաշտպանության իրավունքից, այլ անուղղակի առևտուր անի իր հետ։ Սա համարում եմ սխալ։ Կարճաժամկետ առումով պետությունը շահում է՝ բյուջեն է լցվում, վարչարարությունն է կրճատվում, բայց իրավական հոգեբանությունը, որ տիրելու է  հասարակությունում, դառնալու է նիհիլիստական, այսինքն մարդն ասելու է՝ դե լավ,  ի՞նչ դատական պաշտպանություն, ավելի լավ է՝  զեղչված մուծեմ։ Իսկ ուժեղ հասարակության հիմքն  այն քաղաքացին է, որը հետևողական է, որ պետական համակարգն իր սխալի համար դատական կարգով պատժվի։ Երկարաժամկետ կտրվածքով այս փոփոխությունը բացասական հետևանք է ունենալու։ Այո, այս փոփոխությամբ քաղաքացուն գեղեցիկ փաթեթավորմամբ ու ժպիտով սարքում ենք «տուգանքի մատերիալ»։

Խնդիրը մեկ այլ կողմ էլ ունի․ փոփոխությունների արդյունքում ստացվելու է, որ քաղաքացին 50 տոկոսով պակաս է վճարելու։ Վստահ եմ՝  որոշ ժամանակ անց տուգանքի սահմանաչափերը կփոխվեն, և քաղաքացին արդեն զեղչված, բոնուսային համակարգով կվճարի այնքան, ինչքան մինչ այս փոփոխությունները։ Բայց հոգեբանորեն գոհ կլինի, որ պակաս է վճարել։