«Դո՛ւք կգաք կպարապեք, ե՛ս կպարապեմ». Ներքին Կարմիրի դպրոցի տնօրեն
Սեպտեմբերի 1-ին Տավուշի մարզի սահմանամերձ Մովսես գյուղի դպրոցում առաջին զանգը կհնչի ինը երեխայի համար: Վերջին շրջանի սահմանային դեպքերից հետո հյուսիսարևելյան սահամանագոտում հարաբերական խաղաղություն է, ամառային արձակուրդն էլ ավարտվում է, ուստի ժամանակավորապես գյուղից տեղափոխված ընտանիքներն ու նրանց դպրոցահասակ երեխաներն աստիճանաբար վերադառնում են Մովսես:
«Իմ հաշվարկով` բոլոր դասարանները միասին` 12 աշակերտ, դուրս էին եկել գյուղից, նրանք վերադառնում են գյուղ»,- նշեց Մովսեսի դպրոցի տնօրեն Ռուզաննա Ադամյանը: 2014-ի նոր ուսումնական տարում դպրոց կհաճախի 130 աշակերտ: «Ճիշտ է` երեխաների թիվը նվազել է,- ասում է Ադամյանը,- բայց չենք հասել նրան, որ երկկազմ դասարաններ ձևավորենք: 1960-70-ական թթ. Մովսեսի դպրոցն ունեցել է 1200 աշակերտ, այդ ցուցանիշը նվազեց 1990-ականների պատերազմի հետևանքով»: Նրա խոսքով` Մովսեսի դպրոցը մասնագետների խնդիր գրեթե չունի:
«Միայն թե մեր քիմիայի ուսուցչուհին, որը նաև փոխտնօրենն է, Մովսեսից տեղափոխվել է Բերդ, այնտեղ 1-ին հիմնական դպրոցում հայտարարված մրցույթը հաջողությամբ հաղթահարել է և ընդունվել աշխատանքի: Փաստորեն, քիմիայի դասն է, որ բաց է մնում: Այս առարկան դասավանդվում է ընդամենը 10 ժամ, Բերդում մեկ մասնագետի մասին եմ լսել, նրան կզանգահարեմ, եթե ցանկանա, կառաջարկեմ` մեր գյուղում աշխատի, մրցույթ կհայտարարենք: Մնացած առարկաների գծով մասնագետներով ապահովված ենք, ունենք նաև թոշակառու մանկավարժներ, բայց կարողանում ենք մեր երեխաներին անհրաժեշտ կրթությամբ ապահովել»,- նշեց Մովսեսի դպրոցի տնօրենը:
Ի դեպ, Մովսեսի դպրոցը գտնվում է ադրբեջանական դիրքապահների տեսադաշտում և բազմիցս, հատկապես վերջին շրջանի գնդակոծությունների ժամանակ փամփուշտները դիպել են կրթական հաստատության պատերին: «Մեծ վնասներ չեն հասցվել, կրակել են ԴՇԿ-ով, եղել է, որ կրակահերթերը սկսվել են հենց դասապրոցեսների ժամանակ: Մայիսին` քննությունների ժամանակ, խփեցին գյուղապետարանի շենքին, ապա նաև դպրոցին, գնդակներից մեկը մնացել էր պատուհանի շրջանակի մեջ: Բայց եթե անգամ դասերի ժամանակ կրակոցներ են լինում, խուճապի չենք մատնվում, պարզապես երեխաներին թույլ չենք տալիս դուրս գալ շենքից, յուրաքանչյուրն իր ուսուցչի հետ պատսպարվում է իր դասարանում: Երբ կրակոցները մի փոքր դադարում են, ներքևի թաղամասի մեր աշակերտներին կցում ենք վերևի` ավելի ապահով հատվածում գտնվող թաղամասում ապրող աշակերտներին, երբեմն էլ ավտոմեքենաներով տեղափոխում ենք, որպեսզի երեխաները կրակի տակ երկար ճանապարհ չանցնեն: Ապա նաև զանգահարում ենք նրանց ծնողներին, տեղեկացնում, որ չանհանգստանան` երեխաներին ընկերուհիների հետ ապահով վայրեր ենք ուղեկցել»,- պատմում է Մովսեսի դպրոցի ղեկավարը:
Դպրոցի անմիջական հարևանությամբ է գտնվում գյուղի մարզադաշտը: Ռուզաննա Ադամյանն ասաց, որ թույլ չի տրվում երեխաներին օգտվել այդ դաշտից, քանի որ խիստ վտանգավոր հատվածում է: «Դասերից հետո երեխաները երբեմն ֆուտբոլ են խաղում, բայց դասերի ընթացքում խստորեն արգելել եմ խաղալ այդ դաշտում, ֆիզկուլտուրայի դասերն անցկացնում ենք փակ դահլիճում»:
Ուղիղ մեկ դար անց սահմանապահ գյուղը դարձյալ քահանա ունի: Տեր Հովհաննես Բադալյանցը Մովսեսում հոգևոր ծառայություն է իրականացրել մինչև 1914 թ.: Ռուզաննա Ադամյանն ուրախությամբ նշեց, որ Մովսես գյուղի նորակառույց Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին նոր քահանա ունի, որի կինը կաշխատի գյուղի միջնակարգ դպրոցում, կդասավանդի երգեցողություն: Տեր Աբել քահանա Քարտաշյանը ավարտել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանը, ապա նշանակվել է այս հեռավոր գյուղի եկեղեցու քահանա: «Մենք լքել ենք Երևանը և եկել Հայաստանի այս գեղեցիկ անկյունում մեր ժողովրդի հետ միասին հայրենիքի սահմանները պահելու»: Տեր Աբելն ավելացնում է, որ չափազանց կարևոր է հատկապես այս դժվարին ժամանակներում, երբ սահմանամերձ համայնքների բնակիչներն ապրում են պատերազմի ու խաղաղության սահմանագծում, ամրապնդել նրանց մեջ հայրենիքի հանդեպ սերը և համախմբել հավատքի շուրջ. «Որդիս նոր է զորացրվել, դուստրս սովորում է Երևանի պետական մանկավարժական համալսարանում, իսկ փոքր աղջիկս Մովսեսում է, սովորում է տեղի միջնակարգ դպրոցի 7-րդ դասարանում»:
Տավուշի մարզի սահմանամերձ Ներքին Կարմիրաղբյուր գյուղի դպրոցն այս տարի դռները կբացի վեց առաջին դասարանցիների առաջ: «Այս պահին 6 երեխա են, որ գալու են առաջին դասարան, դե, շատ կուզեի` 26-ը լինեին, բայց դե ինչ անեմ, այս պահին այս տարվա երեխաների թիվն այդքան է»,- ասաց գյուղի դպրոցի տնօրեն Իվան Ադամյանը: Նա նաև տեղեկացրեց, որ դպրոցն անհրաժեշտ մասնագետներ ունի, սակայն այս տարի երկու դասվարի թափուր տեղ է առաջացել. «Երեխեքս սեպտեմբերին գալու են, տեսնեն` դասվար չունեն»:
Մեր հարցին` բա ինչ եք անելու, եթե դասվար չգտնեք, Իվան Ադամյանը պատասխանեց. «Դո՛ւք կգաք կպարապեք, ե՛ս կպարապեմ»: Փոխարենը Ներքին Կարմիրաղբյուրն ունի պատմության հրաշալի մասնագետ` Հենրիկ Գալստյանը, որն արժանացել է վարչապետի բարձր գնահատականին` ճանաչվելով լավագույն ուսուցիչ: Հենց նա է, որ երեխաների մեջ ամրապնդում է հայրենասիրական ոգին` բացատրելով, որ հակառակորդը վախկոտ է, հենց «մեր առյուծներն արթնացան»` նրանք նահանջում են:
Սեպտեմբերի 1-ին սահմանամերձ Չինարի գյուղի միջնակարգ դպրոց կհաճախի 105 երեխա: Չինարիի դպրոցն ունի երկկազմ դասարաններ: Տնօրեն Գրետա Դալլաքյանի խոսքով` երկրորդ և չորրորդ դասարանները դասերն անցկացնում են միասին: Ինչ վերաբերում է կադրային խնդիրներին, ապա դպրոցը որոշ մասնագետների խնդիր ունի: «Հինգ ուսուցիչ ունենք, որոնք թեև կենսաթոշակի տարիքի են, բայց շարունակում են աշխատել և իրենց երկարամյա փորձառությունն ու գիտելիքները փոխանցել չինարեցի աշակերտներին: Նրանցից երկուսը դասվար են, մեկը` ֆիզիկայի մասնագետ, մյուսը` անգլերենի»: Ամեն ինչից անկախ, Չինարիում Գիտելիքի օրը կդիմավորեն ինչպես հարկն է. շնորհավորանքներ` նախորդ ուսումնական տարին գերազանցությամբ ավարտած աշակերտներին և բարի գալուստ կրթօջախ նոր ոտք դնողներին:
Գրետա Դալլաքյանն ասաց, որ օգոստոսի 7-ին ադրբեջանական կողմից գերեվարված և սպանված Կարեն Պետրոսյանին ինքը չի դասավանդել: Նա դպրոցում երեք տարի է սովորել, դպրոցի արխիվում տղայի փաստաթղթերում նշված չէ` նրա դպրոցից դուրս գալու մասին: Տիկին Դալլաքյանը նշեց, որ ամբողջ գյուղն է ցավում երիտասարդ, խելոք, համեստ ու աշխատասեր տղայի մահվան կապակցությամբ: Չինարիի վերջին ողբերգական դեպքը լրիվ փոխել է սեպտեմբերմեկյան օրակարգը: Առաջին դասը կսկսեն պատմության հերթական դասը լավ սերտած. նենգ հակառակորդի դեմ պետք է պայքարել միասնական` կրթվելով, ապրելով ու ամրացնելով հայկական սահմանապահ գյուղերն ու դիրքերը…

Մայա ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ