Հարցազրույց ԳԱԱ արևելագիտության ինստիտուտի տնօրեն, Հանրային խորհրդի անդամ Ռուբեն Սաֆրաստյանի հետ՝ Թուրքիայում տեղի ունեցող զանգվածային բողոքի ցույցերի վերաբերյալ:

 

-         Պարոն Սաֆրաստյան, ի՞նչ գնահատական կտաք Ստամբուլի զբոսայգիներից մեկի ծառահատման պատճառով սկիզբ առած և կառավարության՝ մասնավորապես վարչապետ Էրդողանի հրաժարականի պահանջի վերաճած բազմահազարանոց շարժմանը Թուրքիայում:

-         Սա նախևառաջ ընդվզում է կառավարման այն ավտորիտար մեթոդների դեմ, որը կիրառում է իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը՝ մասնավորապես Էրդողանը: Չմոռանանք, որ Թուրքիան աշխարհում ամենադաժան քաղաքականություն վարող երկներից է լրագրողների նկատմամբ, ազգային և կրողնական փոքրամասնությունների դեմ տեղի ունեցող ճնշումներով: Ստամբուլի և Անկարայի որոշ խավերի մոտ դժգոհություն կա իսլամամետ քաղաքականությունից, որն իրականացնում է Էրդողանի կուսակցությունը: Վերջիվերջո Թուրքիան տասնամյակներ շարունակ եղել է աշխարհիկ պետություն, իսկ հիմա իշխանությունները կարծես թե ավելի տանում են իսլամամետ քաղաքականություն: Նկատվել են կարգախոսեր, որ մենք Աթաթուրքի զինվորներ ենք և այլն: Թուրք մտավորականների շրջանում դժգոհություն կա Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության հետ կապված. հիշենք, որ Թուրքիայում տեղի ունեցան ցույցեր, որի մասնակիցներն իրենց բողոքն էին արտահայտում Սիրիայում Թուրքիայի որդեգրած քաղաքականության դեմ և այլն: Եվ չնայած որ Թուրքիայում արձանագրվում է տնտեսական աճ, մարդիկ դժգոհ են կառավարման այն մեթոդներն ու քաղաքականությունը, որն իրականացնում է իշխող կուսակցությունը

-         Այս շարժումն ուղղորդվա՞ծ է քաղաքական ուժերի կողմից, թե՞ զուտ քաղաքացիական բնույթ է կրում:

 

-         Փաստորեն, քաղաքական հիմնական ընդդիմադիր ուժերն այս ընդվզումներին չեն մասնակցում, հեռու են մնում: Սա նշանակում է, որ այն քաղաքական համակարգը, որ ներկայումս գոյություն ունի Թուրքիայում, ադեկվատ չէ, չի կարողանում արտահայտել հասարակության մեջ գոյություն ունեցող բոլոր հոսանքներն ու մոտեցումները: Մյուս կարևոր հանգմանք այն է, որ ընդվզումներին մասնակցող խմբերը ոչ թե քաղաքական խմբեր են, էկոլոգիական շարժման ներկայացուցիչներ և այլն, այլ Ստամբուլի երեք հիմնական ֆուտբոլային թիմերի՝ «Գալաթասարայի», «Ֆեներբախչենի» և «Բեշիկթաշի» երկրպագուները և այլն էլ՝  բոլորը միասին: Սա Ստամբուլում մեծ ուժ է: Դրանք կազմակերպված խմբեր են՝ ոչ դասական առումով և մի նոր շարժում Թուրքիայում, որն արդեն սկսում  է գրավել հետազոտողների ուշադրությունը: Այդ խմբերն այս ընդվզումներին բավականին ակտիվորեն են մասնակցում:

-         Ձեր կարծիքով ի՞նչ զարգացում կունենա Թուրքիայում ծավալված շարժումը:

-         Ընդհանուր առմամբ, այս շարժման քաղաքական ներկապնակը շատ խայտաբղետ է, և ինչ զարգացում այն կունենա, այս պահին շատ դժվար է գնահատել, քանի որ դեռևս քաղաքական ուժերն ու քրդական կազմակերպությունները չեն մասնակացում շարժմանը, մյուս կողմից՝ շարժման մասնակիցներն ինքնակազմակերպման որոշակի տարրեր են ցուցաբերում. մասնավորապես երեկվա իրադարձությունները ցույց տվեցին, որ մասնակիցների միջից ձևավորվում են կուռ խմբեր, գուցե և ի հայտ գան լիդերներ, և եթե դա տեղի ունենա, մենք մի նոր շարժման ականատես կլինենք: Բայց ես կարծում եմ, որ շատ կարևոր կլինի այսօրվա օրը, քանի որ աշխատանքային է, և արդյո՞ք մասնակիցների քանակը կպահպանվի: Ամսի 31-ին և 1-ին տեղի ունեցած իրադարձությունները, ըստ մասնագետների գնահատականների, Թուրքիայի պատմության, ինչպես նաև վերջին տարիներին աշխարհում տեղի ունեցած ամենազանգվածային ընդվզումներն էին ոստիկանության դեմ: Այստեղ շատ կարևոր մի հանգամանք կա. իշխանությունները կիրառեցին ուժ, որը չէր համապատասխանում իրադրությանը՝ այսինքն խաղաղ ցուցարարների դեմ և դրանով ավելի բորբոքեցին ընդվզումը:

 

-         Հայտնի է, որ Էրդողանը մեծ հեղինակություն է վայելում Թուրքիայում: Այդ հանգամանքը որքանո՞վ կարող է ազդել իրադարձությունների հետագա ընթացքի վրա:

-         Այո, շատ կարևոր է հաշվի առնել Էրդողանի գործոնը: Իսկապես նա մեծ հեղինակություն ունի Թուրքիայում, խարիզմատիկ անձնավորություն է, մեծ թվով կողմնակիցներ ունի, իսկ ամենակարևորը՝ դեմոկրատական ճանապարհով ընտրված կուսակցության ղեկավար է, որն իր նշանակությունը կունենա շարժման վրա: Շատերն այս իրադարձությունները համեմատում են արաբական գարնան հետ՝ անվանելով թուրքական գարուն, բայց պետք է հասկանալ, որ այստեղ սկզբունքային տարբերություն կա. այնտեղ ընդվզումներ տեղի ունեցան այն իշխանությունների դեմ, որոնք դեմոկրատական ճանապարհով չէին ընտրվել, իսկ այս իշխանություններն ընտրվել են դեմոկրատական ճանապարհով, ինչը մեծ ուժ է: Այնպես որ, պետք չէ շտապել և սա անվանել թուրքական գարուն:

-         Ինչ դիրքորոշում ունեն Թուրքիայի հայ համայնքի ներկայացուցիչներն այս շարժմանը և ընդհանրապես շարժումն ի՞նչ ազդեցություն կարող է թողնել հայկական հարցի, հայ-թուրքական հարաբերությունների վրա:  

-         Հայաստանի հետ հարաբերությունների կամ հայկական հարցի վերաբերյալ որևէ եզրակացություն անելը շատ վաղ է: Մի քանի օրից Ստամբուլում տեղի կունենա քննարկում՝ նվիրված ազգային փոքրամասնության խնդիրներին, այդ թվում նաև ծպտյալ հայերի խնդիրներին: Դա թուրքական ներքին քննարկում է, և հետաքրքիր է, թե այդ քննարկումն ինչպես կընթանա, և ինչ ելույթներ կլինեն: Ինչ վերաբերում է Թուրքիայում ապրող հայերի դիրքորոշմանը այս շարժմանը, ապա իմ  անձնական կապերը վկայում են, որ հայերը կազմակերպված չեն մասնակցում ցույցերին, միայն առանձին անհատներ: Դա բնական է, որովհետև Թուրքիայում հայ համայնքն այնպիսի վիճակում է, որ չի կարող որևէ քաղաքական դիրքորոշում ունենալ, վտանգի զգացողությունը նրանց մոտ շատ մեծ է, և դա բացառվում է:

Հարցազրույցը վարեց Անի Գասպարյանը

 

Tags: թուրքիա, ռուբեն սաֆրաստյան