Կիսաթփային բույս է ,ցողունը ճյուղավորված  `փոքր կտրտված տերևներով:  Քրիզանթեմը աստրաների ընտանիքից  է և ունի ավելի քան  200 տեսակ: Քրիզանթեմը  շատ է տարածված Ասիայի երրներում:

Այս բույսի մասին առաջին հիշատակումները հանդիպում են դեկորատիվ այգեգործության մասին չինական և ճապոնական գրականության մեջ:

Հայտնի չին փիլիսոփա Կոնֆուցին, որ ապրել է մեր թվարկությունից 500 տարի առաջ ,իր «ԼԻ-կի» ստեղծագործության մեջ հիշատակում է քրիզանթեմների մասին: Մինչև հիմա պահապանվել են այն չին  այգեգործների  անունները,ովքեր զբաղվել են քրիզանթեմների մշակությամբ,ճապոնիայում ավելի ուշ են զբաղվել այդ գործով: Եվրոպայում քրիզանթեմը հիշատակվում է 1689թ.-ից:

Քրիզանթեմի տեսակներից տարածված են խոշորածաղիկ,դեկորատիվ և մանրածաղիկ թփիկավորները,լիաթերթ և հասարակ բազմերանգ ծաղիկներով: Խոշորածաղիկներից  մեծ ժողովրդականություն են վայելում կախ ընկած,ասեղնավոր, խողովակաձև  և գոգավոր ձևերի սպիտակ, վարդագույն, դեղին ,բրոնզի , կարմիր և այլ գույների պսակաթերթիկներ ունեցողները:

Սկզբում Քրիզանթեմը համարվում էր միայն բաց հողում աճող բույս, բայց հետագայում, մասնագետների ջանքերով ,այն սկեցին աճեցնել նաև թաղարների մեջ:

Խոշորածաղիկ քրիզանթեմների սորտերը շատ բազմազան են և մեծ  ժողովրդականություն են վայելում  , մշակվում են ամենուրեք:

Հայտնի են և մշակվում են հետևյալ տեսակները`

Մոնակո (Princesse Alice deMonaco)  սորտը աչքի է ընկնում ձյունաճերմակ խոշոր ծաղիկներով:

Քուին Մերի (Queen Mary)  սորտի ծաղիկները սպիտակ են,լրիվ բացված ժամանակ գնդաձև,պսակաթերթիկները գանգուր են և կախ ընկած:

Մոն Բլանը(Mont  Blanc) սպիտակ է ,խոշոր ,գանգուր պսակաթերթիկներով, կարճահասակ է և ամենավաղն է ծաղկում:

Օլիվյեն (Olivier) խոշոր ,բաց մանուշակագույն  ծաղիկ է,պսակաթերթիկները թեքված են դեպի վեր,  բարձրահասակ է:

Հոկտեմբերյան արև (Soleil d’ October  ) սորտն աչքի է ընկնում դեղնագույն ծաղիկներով,ծաղկում է վաղ:

Լիոնեն(Lionet) ունի խոշոր դեղնա-ծիրանագույն ծաղիկներ,որոնք ուշ են բացվում:

Ոսկյա անձրև(La  oluie d’or) սորտը մանրածաղիկ է`դեղին-ոսկեգույն:

Մագդեբլիկը (Magdeblick) մուգ կարմիր մանրածաղիկ է `փայլուն տերևներով:

Դեկորատիվ սորտերից է Էֆեկտոլը(Efiektol),որի ծաղիկը խոշոր է և դեղին:

Քրիզանթեմը  դյուրին է աճեցնել

Այս  սիրում են թարմ և սառը օդ: Լավ են զգում պատշգամբում,որտեղ ծաղկում են միչև սառնամանիքները: Տանը այն պետք է դնել պատուհանի գոգին ,որտեղ արև է ընկնում առավոտը և երեկոյան, ցանկալի է 13-15 աստիճան, հաճախ օդափոխություն: Շոգին բույսը վատ է ծաղկում:

Կիրառումը

Չինական ժողովրդական բժշկության մեջ  քրիզանթեմը  համարվում է բուժիչ բույս: Նրա տերևները նշանակում են միգրենի դեպքում,իսկ չորացրած ծաղիկները բարձրացնում են ախորժակը:  Շատ երկրներում քրիզանթեմի ծաղիկներն ու տերևները գործածում են աչքի հիվանդություններ բուժելու համար, ինչպես նաև մալարիայի և ալկոհոլիզմի , ստամոքսի հիվանդությունների ժամանակ, սրտ-անոթային հիվանդությունների պրոֆիլակտիկայի համար:

Ասիական երկրներում ցողունները,տերևները և հատկապես  բողբոջները  գործածում են կեակրի մեջ որպես բանջարեղեն և համեղ աղանդ: Չինաստանում  մեծ ժողովրդականություն է վայելում հայտնի տունհաո կերակուրը,որը պատրաստում են քրիզանթեմից:

Որպես խորհրդանիշ

Քրիզանթեմը  ավանդաբար պատկերված է Ճապոնիայի պետական էմբլեմայի և  դրամի վրա: Երկրի բարձրագույն պարգևներից է  Քրիզանթեմի շքանշանը :  Իսկ  16-պսակաթերթով  դեղին քրիզանթեմը  պատկերված է   1889 թվին պաշտոնապես ընդունված  Ճապոնիայի կայսերական կնիքի վրա:

Արև ծագող երկրում քրզանթեմի տոնը հատուկ արարողություն է ,պետք  է հիանալ բողբոջի յուրաքանչյուր երանգով և խորը մտածել անցած ուղու և կյանքի իմաստի մասին:

Հին ճապոնական պոետները իրենց բանաստեղծություններում  գովաբանում էին քրիզանթեմը:

Քրզանթեմը  ճապոնական օդաչու մահապարտների խորհրդանիշն էր,երբ նրանք գնում էին հանձնարարության:

 

 

Tags: բույսեր, Քրիզանթեմ