Այս տարի Հիշատակի միջազգային օրը՝ Աուշվիցի (Օսվենցիմի) համակենտրոնացման ճամբարի ազատագրման տարեդարձը (հունվարի 27) նշվում է այնպիսի մի ժամանակ, երբ մեր շուրջն ամենուր հիշեցումներ են մոռացության վտանգների մասին: Այս տարի լրանում է Ռուանդայի ցեղասպանության երկրորդ տասնամյակը: Հակամարտությունները Սիրիայում, Հարավային Սուդանում եւ Կենտրոնական Աֆրիկայի Հանրապետությունում վտանգավոր հանրային չափումներ են ձեռք բերել: Մոլեռանդությունը շարունակում է իր ընթացքը մեր հասարակություններում եւ մեր քաղաքականություններում: Աշխարհը կարող է եւ պետք է ավելին անի՝ վերացնելու այն թույնը, որը հանգեցրել է այդ ճամբարների ստեղծմանը:

Անցյալ նոյեմբերին այցելեցի Աուշվից-Բիրկենաու: Այդ օրը սառը քամի էր փչում. հողը ոտքերի տակ քարքարոտ էր: Բայց հագիս վերարկու եւ ամուր կոշիկներ ունեի: Մտքով գնացի նրանց մոտ, ովքեր ոչ մեկն ունեին, ոչ՝ մյուսը. հրեաներ եւ այլ գերիներ, որ ժամանակին ճամբարի բնակչությունն էին: Իմ մտքում այդ գերիներն էին՝ ժամեր շարունակ մերկ կանգնած սառնամանիքին, իրենց ընտանիքներից բաժանված եւ սափրած գլուխներով, քանի որ նրանց պատրաստում էին գազային խցիկների համար: Մտքով նրանց հետ էի, ովքեր ողջ պահվեցին միայն մինչեւ մահ աշխատեցվելու համար: Եվ նախ եւ առաջ՝ մտածեցի, թե որքան անմեկնելի է մնում Հոլոքոստն անգամ այսօր: Դաժանությունն այնքան բացարձակ էր, ընդգրկումն այնքան մեծ, նացիստական աշխարհայացքն այնքան աղճատված ու ծայրահեղ, սպանությունն այնքան կազմակերպված ու հաշվարկված…

Թվում էր՝ Բիրկենաուի բարաքները ձուլված էին հորիզոնին բոլոր ուղղություններով. մահվան հսկա մի գործարան: Սենյակներից մեկը լցված էր «Անունների գրքով», որում միլիոնավոր հրեա զոհերի անուններն են: Ընդ որում՝ դա տվյալների մի հատվածն էր միայն. ամբողջականը ներառում էր նաեւ լեհերի, գնչուների, սինտիների, խորհրդային ռազմագերիների, այլախոհների, հոմոսեքսուալների, հաշմանադամություն ունեցող անձանց եւ այլն: Ինձ հատկապես ցնցեց մի տեսանյութ, որում պատկերված էր 1930-ականների եվրոպացի հրեաների կյանքը՝ ընտանեկան ճաշկերույթների եւ լողափնյա հանգստի տեսարաններ, երաժշտական եւ թատերական ներկայացումներ, հարսանիքներ եւ այլ ծեսեր. եւ այս ամենը վայրագորեն ոչնչացվել է մարդկային պատմության մեջ եզակի համակարգային սպանդի միջոցով:

Մարիան Տուրսկին՝ լեհաստանցի հրեա, ով ողջ է մնացել Աուշվիցում եւ այսօր Աուշվիցի միջազգային կոմիտեի փոխնախագահն է, ինձ ուղեկցեց Arbeit Macht Frei («աշխատանքն ազատություն է շնորհում») գրությամբ տխրահռչակ դարպասի մոտ. այս անգամ՝ ազատության պայմաններում: Րաբունապետ Յիսրաել Մեյր Լաուն, ով Բուխենվալդի համակենտրոնացման ճամբարը վերապրած մարդկանցից է եւ այժմ Թել Ավիվի գլխավոր րաբունապետն է, ինձ հետ կանգնած էր զառիվայրին, որտեղ գնացքները ժամանակին դատարկում էին իրենց մարդկային բեռը, եւ վերհիշում էր այն ցավալի պահը, երբ էսէսական հրամանատարի ցուցամատի արագ շարժումով որոշվում էր՝ ով պետք է մեռնի, ով՝ ապրի: Ես սգում եմ նրանց համար, ովքեր մահացան ճամբարներում, եւ ակնածանքով եմ լի նրանց նկատմամբ, ովքեր ապրեցին. ովքեր կրում են վշտալի հիշողություններ եւ միաժամանակ ցույց են տվել մարդկային ոգու ուժը:

Ինձ ուղեկցում էին նաեւ Օսվենցիմի Երիտասարդական հանդիպումների միջազգային կենտրոնի ուսանողները, ովքեր ձգտում են կամուրջներ կառուցել ժողովուրդների ու պետությունների միջեւ: «L’dor v’dor»,- ասաց Մարիան Տուրսկին ինձ (եբրայերեն՝«սերնդեսերունդ»). իմաստնության փոխանցումը: Այս պատճառով է, որ Աուշվից-Բիրկենաուն ներառված է UNESCO/ՄԱԿԳՄԿ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում: Մենք չենք կարող ապագան կառուցել՝ առանց հիշելու անցյալը. այն, ինչ կատարվել է երբեւէ, կարող է կրկնվել:

Թշնամանքի դեմ պայքարը Միավորված ազգերի կազմակերպության գլխավոր առաքելություններից մեկն է: Մեր հատուկ դատարաններն ու տրիբունալները պայքարում են հանուն անպատժելիության վերացման, արդարադատության կայացման եւ խախտումների կանխարգելման: Ցեղասպանության կանխարգելման եւ պաշտպանելու պատասխանատվության հարցերով ՄԱԿ-ի հատուկ խորհրդականները ուշիուշով դիտարկում են աշխարհը՝ բաց չթողնելու վայրագ հանցագործությունների նախանշանները: «Քաղաքակրթությունների դաշինք» նախաձեռնությունը ձգտում է հակազդել ատելության դրսեւորումներին՝ հակասեմիտականությունից եւ իսլամոֆոբիայից մինչեւ ուլտրաազգայնականություն եւ կանխակալ վերաբերմունք փոքրամասնությունների նկատմամբ: Մեր նոր՝ «Իրավունքներն առաջնային ճակատում» նախաձեռնության նպատակն է ամրապնդել վաղ գործողությունները՝ մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումները կանխարգելելու նպատակով:

Գրեթե մեկ տասնամյակ «Միավորված ազգերի կազմակերպությունը եւ Հոլոքոստը» հանրային իրազեկման ծրագիրն աշխատել է ուսուցիչների եւ սովորողների հետ բոլոր աշխարհամասերում՝ խթանելու հանդուրժողականությունն ու համընդհանուր արժեքները: Ծրագրի ամենաթարմ կրթական փաթեթը, որն ստեղծվել է Միավորված ազգերի կազմակերպության Հոլոքոստի հիշատակի թանգարանի հետ համագործակցությամբ, կօգնի դասասենյակներում ներկայացնել Հոլոքոստին նվիրված ուսումնասիրությունները՝ Բրազիլիայից ու Նիգերիայից մինչեւ Ռուսաստան ու Ճապոնիա: ՄԱԿ-ի կենտրոնական գրասենյակում այս տարվա հիշատակի արարողության գլխավոր խոսնակը լինելու է Սթիվեն Սփիլբերգը, որի Հոլոքոստի հիմնադրամը՝ «Վիզուալ պատմության եւ կրթության ինստիտուտ» անվամբ, կարեւոր հանգրվան էր վերապրածների վկայությունների պահպանման տեսանկյունից:

Աուշվիցի դիակիզարանից մի քանի քայլի վրա ես մի պահ դադար առա՝ մտորելու: Ես շոշափեցի փշալարը, որն այլեւս էլեկտրականացված չէր, բայց դեռեւս սուր էր ու ահասարսուռ: Ես ափեափ լի էի այդտեղ տեղի ունեցածի հրեշավորության զգացողությամբ եւ խոնարհումով՝ բազմաթիվ պետությունների այն զինվորների եւ առաջնորդների խիզախության եւ զոհողությունների նկատմամբ, ովքեր հաղթահարեցին նացիստական սպառնալիքը: Հուսով եմ՝ մեր սերունդը եւ եկող սերունդները վառ կպահեն հավաքական նպատակի այդ նույն զգացումը՝ կանխելու այսօրինակ սարսափի կրկնությունը որեւէ տեղ, որեւէ մեկի կամ որեւէ խմբի նկատմամբ եւ կառուցելու հավասարության աշխարհ բոլորի համար:

 Անկախ