Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ Հայաստանի ազգային արխիվը փորձում է ստեղծել Հայոց ցեղասպանության զոհերի անունների շտեմարան, սակայն ակնհայտ է, որ մեծ հաջողություններ չեն լինի, քանի որ դա արդեն ուշացած է: Այսօր լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ասաց Հայաստանի ազգային արխիվի տնօրեն Ամատունի Վիրաբյանը: Նրա խոսքով՝ եթե 1920-30-ական թվականներին նման շտեմարան ստեղծեին, շատ մեծ տվյալներ կունենային, բայց արդեն բավական ուշացել են և միայն գրառված անուններն են, որ կարող, որ պահպանվել են: Այս պահի դրությամբ 200-300 հազար անուն կա:

ՙՙՄենք փորձելու ենք, թեև ուշացած, սակայն ստեղծել Ցեղասպանության զոհերի անունների շտեմարան: Այսօր հավաքում ենք արխիվներում, փաստաթղթերում տեղ գտած անունները, ինչն ուշացած է: Ի վերջո, մենք հայրենիք ենք կորցրել, եկեղեցիները, մշակութային արժեքները, ձեռագրերը, նյութական միջոցները: Պատահական չէ, որ 1918-1919-ին Թումանյանի ղեկավարությամբ Թիֆլիսում ստեղծվել է հանձնախումբ, որ հաշվել է, թե հայերն ինչ կորուստներ են ունեցել պատերազմի ժամանակ՚՚,- ասաց պատմաբանը: Ինչ վերաբերում է փաստաթղթերի թվայնացմանը՝ Ամատունի Վիրաբյանը նշեց, որ 900.000-ի սահմանն անցել են թվայնացված փաստաթղթերը:

Պատմական անդրադարձ կատարելով՝ Ամատունի Վիրաբյանը նշեց, որ Արևմտյան Հայաստանի բոլոր նահանգներում հայկական ջարդերի սցենարը նույնն է եղել: Երբ թուրքերը անցել են ոչնչացնելու գործողությանը, հայերը դիմել են ինքնապաշտպանության: Ձեռագիրը կա, նույն սցենարն է:

Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ՝ Հայաստանի ազգային արխիվը հրատարակել է 3 հատորանոց ժողովածու՝ «Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում» վերնագրով: Գիրքն արդեն թարգմանվել են անգլերեն լոզվով, և մինչ 2015թվականը  նախատեսվում է ժողովածուն ևս մի քանի լեզուներով թարգմանել: