Արցախյան գոյապայքարի տարիներին գյուղի զոհված չորս տղաներին այս օրերին Տավուշի մարզի Չորաթան գյուղում ավելի հաճախ են հիշում. Արթուր Ուդումյան, Մելիքսեթ Ասատրյան, Մանվել Պապյան, Յուրի Ուդումյան: Նաև նրանց շնորհիվ էր, որ հայոց պատմության մեջ գրվեց հաղթանակի փառահեղ էջը: Նրանցից երեքը զոհվեցին Շամշադինում, մեկը` Ղարաբաղում: Չորաթանի դպրոցում լավ գիտեն՝ իրենց գյուղի չորս տղաները, այդ թվում՝ Արթուր Ուդումյանը, կյանքը նվիրաբերեցին հանուն հայրենիքի: Կրթօջախն անվանակոչել են Արթուրի անունով: Ֆիզիկական կուլտուրայի պետական ինստիտուտի գերազանցիկ շրջանավարտը դասավանդում էր և 90-ականների թեժ մարտերի ժամանակ կռվում գյուղի մարտական դիրքերում՝ ղեկավարելով նաև Չորաթանի երկրապահների ջոկատը: Եվ արդեն 20 տարի գյուղի դպրոցի առաջին դասը Արթուրի խիզախ և սխրանքներով լի կենսագրությունն է բացում:
Չորաթանցի հերոս տղաների ընտանիքներն այժմ էլ իրենց որդիների ազատագրած հողի վրա են ապրում ու արարում` հայրենի Չորաթանում, որի Ներքին շեն կոչվող հանդամասի հանդեպ ադրբեջանական հավակնությունները հրադադարից 20 տարի անց էլ չեն սպառվել: Ներքին շենի ուղղությամբ կրակահերթերը հնչում են ամեն օր, հատկապես` հիմա, երբ գյուղատնտեսական աշխատանքների ակտիվ շրջան է: Բոլորովին վերջերս ադրբեջանական դիպուկահարները կրակեցին խաղողի այգում աշխատող Զարգարյան եղբայրների ուղղությամբ (նրանցից Վազգեն Զարգարյանը, ի դեպ, Չորաթանի միջնակարգ դպրոցի տնօրենն է): Երջանիկ պատահականությամբ գնդակը մի քանի սանտիմետրով շրջանցել է այգում աշխատողներին և դիպել ծառին. «Ղարադաշ` Սև քար կոչվող բարձունքից է կրակում հակառակորդը, որտեղից մեր այգիները տեսանելի են»:
Վերջին օրերի սահմանային լարվածությունն էականորեն խանգարում է չորաթանցիներին մշակել հողը: Ճիշտ է, փոքր տրամաչափի զենքերի գնդակները Չորաթան չեն հասնում, բայց Ներքին շենն ամբողջությամբ կրակի տակ է: «Եթե գյուղացին չկարողանա հողը մշակել, ո՞նց կարող է ապրի: Մեր գյուղի հիմնական բերքը Ներքին շենից է լինում: Գյուղացին հիմնականում վարձակալական հիմունքով է մշակում հողը` ակնկալելով, որ բերքը կհավաքի ու կվճարի աշնանը, բայց եթե այսպես կրակոցները շարունակվեն, լուրջ խնդիրներ կառաջանան»:
Ներքին շենում չորաթանցիներն ունեն 30 հա խաղողի այգի, այնտեղ նաև նրանց վարելահողերն են, որտեղ ցանում են բանջարեղեն: Գյուղին պատկանող Քարափ կոչվող հողերը հիմա, ըստ գյուղապետի, ադրբեջանցիների ձեռքին են ու ականապատված:
«Որոշ ժամանակ առաջ այգիների, ավտոմեքենաների ուղղությամբ, բայց հիմա նպատակային մարդկանց ուղղությամբ են կրակում»:
Չորաթանցիները հրաժարվել են մշակել այն հողամասերը, որոնք ուղիղ թշնամու նշանառության տակ են, բայց ապահով ու անվտանգ տարածքները վարել, ցանել են, ամբարել ցորենի բերքը:
«Քանի որ գյուղը սահմանամերձ է, կառավարության որոշմամբ մեր համայնքում ևս հանվել է հողի հարկը, սա ես համարում եմ պետության կողմից մեծ օգնություն: Փաստացի 300 հեկտար հող է մշակվում, հիմնականում` հացահատիկ»,- նշում է Վարուժան Բաղմանյանը:
Նախորդ շաբաթ` հուլիսի 25-ին, ադրբեջանցիները հրդեհել են Չորաթանի այգիները, կրակն ընդգրկել է մոտ 300 մետր տարածք: Վարուժան Բաղմանյանի խոսքով` գյուղացիների և զինվորականների օգնությամբ հնարավոր է դարձել մարել կրակը և փրկել խաղողի 30 և խնձորի 4 հեկտար այգիները:
Սահմանամերձ գյուղում առաջնահերթ լուծում պահանջող հիմնախնդիրը գյուղը հարևան համայնքներին միացնող 5 կմ երկարությամբ, նաև ներհամայնքային ու դաշտամիջյան ճանապարհների բարեկարգումն է: Հրետակոծված համայնքային կենտրոնն ու մշակույթի տունը ևս վերակառուցման իրենց հերթին են սպասում: «Ճանապարհ չունենք, ոչ մի անգամ ասֆալտ չի եղել, սակայն հիմա անտանելի վիճակ է: Խոսքը Նորաշենից Չորաթան ճանապարհի մասին է: Գյուղապետարան չունենք, գնդակոծված է, կուլտուրայի տունը ևս հրետակոծված է»: Վարուժան Բաղմանյանը հավելեց նաև, որ համայնքային կենտրոնի նորոգման հարցը ներկայացվել է, որպեսզի կառավարության հրատապ ծրագրերով լուծվի:
Լուծված խնդիրներից Չորաթանում նշում են գյուղտեխնիկայի, հատկապես` կոմբայնի ձեռքբերումը, որն այս օրերին օգնում է հնձել նաև հարևան համայնքների, այդ թվում` Չինարիի արտերը: Որպեսզի գյուղում վարի գինը չբարձրանա, գյուղապետ Վարուժան Բաղմանյանն իր անձնական միջոցներով ևս մեկ տրակտոր է գնել, ինչի շնորհիվ հողը հերկելու արժեքը չի փոխվել: Չորաթանցիների խոսքով` իրենց գյուղում անհրաժեշտ ենթակառուցվածքներ չկան, ինչի պատճառով ներդրողներ էլ չեն լինում:
«Պաշտպանության նախարարն է մեզ շատ օգնել, մեր նախարարից մենք անչափ գոհ ենք: Դեռ չի եղել որևէ դեպք, որ մենք աջակցություն խնդրենք` նա մերժի: Դպրոցի դասասենյակների նորոգման համար նա տրամադրել է 5 մլն դրամ: Պաշտպանության նախարարն աջակցել է նաև գյուղտեխնիկայի արդիականացման, գյուղացիներին վառելիք տրամադրելու հարցում, մի խոսքով, մեր ամեն ինչի նախարարը Սեյրան Օհանյանն է»,- կես կատակ հավելում է համայնքի ղեկավարը: Գյուղին աջակցություն է ցույց տվել նաև տարածաշրջանից մեծամասնական ընտրակարգով պատգամավոր ընտրված Հակոբ Հակոբյանը: Նա գումար է հատկացրել մանկապարտեզի վերանորոգման ու հարևան համայնքից ջրագծի անցկացման նպատակով:
Վարուժան Բաղմանյանը արագ լուծում պահանջող հարցերից կրկին առանձնացնում է Նորաշեն-Չորաթան մոտ 6 կիլոմետրանոց ճանապարհի վերակառուցումը, նաև ոռոգման ջրի խնդիրը:
Չորաթանում հաշվառված է 1050 բնակիչ, դպրոցում սովորում է 106 երեխա: Այս տարի դպրոցն ավարտել է 5 երեխա, որոնցից մեկն ընդունվել է Երևանի պետական մանկավարժական համալսարանի հոգեբանության ֆակուլտետ: Աշակերտների թիվը նվազել է, մինչդեռ ժամանակին Չորաթանն ամենաինտելեկտուալ գյուղերից էր:Դրամատուրգ Արտաշես Քալանթարյանի գյուղի ու նրա «Մի բուռ ծիծաղի» մասին շատերը գիտեն, այստեղ հպարտանալու շատ բան ունեն: Չորաթանում են հյուրընկալվել հայ գրականության բազմաթիվ երախտավորներ` Հրաչյա Հովհաննիսյանը, Հրանտ Մաթևոսյանը, Գևորգ Էմինը, Պարույր Սևակը: Այստեղ հիշում են` երբ Սևակը գալիս էր գյուղ` ընկերոջ տուն, անգամ փարախի գործն էր ձեռքն առնում:

Մայա ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ