Լեզուների հայրենիքի տեղորոշման, այդ թվում նաև հայոց լեզվի հարցը, որ սկիզբ է առել  XIX դարում, մինչ օրս շարունակվում է մնալ ոչ միայն լեզվաբանների, այլև մարդաբանների ու հոգեբանների ուշադրության կենտրոնում: Այդ կնճռոտ թեմայի շուրջ էլ զրուցեցինք դասախոս, դոցենտ Նազելի Մարգարյանի հետ, ըստ որի՝ ամերիկացի լեզվաբան Մերրիեթ Ռուհլինի «Լեզուների ծագումը» (1994) գրքում, որը նվիրված է հնդեվրոպական լեզուների նախահայրենիքին, մանրամասն քննարկվում է այդ լեզուների նախահայրենիքի բազմիցս չարչրկված հարցը` համաշխարհային գենետիկական լաբորատորիաների ուսումնասիրությունների արդյունքների հիման վրա: «Ըստ այդ ուսումնասիրությունների՝ Եվրոպայում և Մերձավոր Արևելքում վերջին 100 տարվա ընթացքում հնագիտական պեղումների արդյունքները բացահայտ ցույց են տալիս, որ առաջին անգամ ամբողջ աշխարհում երկրագործության զարգացումն առաջացել է մոտավորապես 10 հազար տարի առաջ, հայկական լեռնաշխարհում և տարածվել մինչև Միջագետք»,- ասում է Ն. Մարգարյանը: Դրանք հնագիտական փաստեր են, որոնք ընդունվում են հայտնի գիտական կենտրոնների կողմից:

Ուսումնասիրության հեղինակ Ռուհլենը, մանրամասն ու հիմնավոր յոթ վերլուծություններով փաստում է, որ գենետիկ հետազոտությունները հիմնավորում են այն տեսակետը, որ Փոքր Ասիայի և Արևելյան Անատոլիայի հնագույն հողագործների գենն է արտագաղթել Եվրոպա: «Տարօրինակն այն է, որ գենետիկական ճշգրիտ գիտական հետազոտությունների արդյունքները, որոնք ներկայացրել է գիտնական, հնագետ Ռենֆրիուն, անհիմն մերժվեցին, քանի որ դեռևս 1926 թ. մի շարք գիտնականների՝ Գորդոն Չայդի, Սարիջա Գիմբուտասի և այլոց կողմից ենթադրաբար ընդունվել էր հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի նախահայրենիքը Սև ծովի հյուսիսային ափին՝ Ուկրանիայում գտնվելու մասին վարկածը», – նշում է գիտնականը և հավելում, որ հետագա 80 տարիների ընթացքում այդ թեմային առնչվող բազմաթիվ աշխատություններ են գրվել, սակայն այդ սխալ տեսության հեղինակներից և ոչ մեկը դեռևս որևէ հայտարարությամբ հանդես չի եկել: Նույնիսկ հնդեվրոպական լեզուների մայր լեզվից տրոհման ընդունված ժամանակշրջանը՝ Ք.ա 4000-3000 թթ., որևէ գիտական հիմք չունի: Այդուհանդերձ, վերջին 20 տարիների լաբորատոր գենետիկական հետազոտություններն ապացուցել են, որ հողագործ հնդեվրոպացու գենը Եվրոպա է գաղթել հայկական լեռնաշխարհից առնվազն Ք.ա. 7000-8000 թթ.:

Ն. Մարգարյանի խոսքով` Նոր Զելանդիայի Օքլենդի համալսարանի հոգեբանության ամբիոնի երկու գիտնականներ՝ Ռասսել Դ. Գրեյն ու Քվենտին Դ. Ատկինսոնը, հիմնվելով համեմատական լեզվաբանության ուսումնասիրության արդեն գործադրված բոլոր եղանակների վրա,  2003 թ. համեմատելով 87 հնդեվրոպական լեզուները, հերքում են մինչ այժմ շրջանառության մեջ եղած թյուր տեսակետները: Նրանց գործածած նորագույն մեթոդը հաստատեց հնդեվրոպական լեզուների տարանջատման ժամանակաշրջանը, որը սկսվում է 7.800-9800 տարի առաջ:

«Այսօր հնդեվրոպական լեզուներով խոսում է երկրագնդի բնակչության կեսը: Հայոց լեզուն ևս պատկանում է այդ մեծ լեզվաընտանիքին,  սակայն հայերենն իր զբաղեցրած առանձնահատուկ տեղով համարվում է այդ լեզվաընտանիքի հնագույն և ինքնուրույն լեզուներից մեկը,- ընդգծում է գիտնականը:- Հնդեվրոպական հնագույն մշակույթի տարրեր են համարվում մարտական անվավոր կառքը, բրուտագործությունը և մետաղագործությունը»: Հնդեվրոպական տնտեսության հիմնական ճյուղը անասնապահությունն էր, որսորդությունը, ձկնորսությունը, հետագայում նաև հողագործությունը, իսկ գինեգործության (Արենու քարանձավի հայտնագործությունները, Ք.ա. IV հազարամյակ) հայրենիքը Հայաստանն է:

Մասնագետը բացատրում է, որ դեռևս 1970 թ. սկզբին գիտնականներ Թ. Գամկրելիձեն և Վ. Իվանովը նշել են, որ հնդեվրոպական լեզուների նախահայրենիքը պետք է տեղադրել Առաջավոր Ասիայում, հատկապես Հայկական բարձրավանդակում և Հյուսիսային Իրանում: Այդ տեսակետը հիմնավորելու համար նրանք հիմք են ընդունում հնդեվրոպական և հին արևելյան մշակութային կապը, այնպիսի բույսերի և կենդանիների առկայությունը, որոնք տարածված չեն Հյուսիսում (առյուծ-ինձ, վարդ, խաղող-գինի, նուռ, ցորեն և այլն), հնդեվրոպացիների անվավոր կառքեր ունենալը, որը հատկապես կապված էր առաջավոր Ասիայի՝ Հայկական բարձրավանդակի մետաղի մշակության հետ և խոսում է հնդեվրոպական նախահայրենիքի՝ Կուր-Արաքսյան մշակույթի շրջանի հետ համընկնելու մասին, նշված տարածքին հին հնդեվրոպացի ժողովուրդների՝ հեթերի, հույների և արիացիների մոտ լինելը, անատոլիական հիդրոնիմայի՝ ջրանունների և տեղանունների հնդեվրոպական բնույթը և այլն:

«Ռ. Գրեյի և Ք. Ատկինսոնի կարծիքով` լեզուներն ու գեները, որպես կենսական նյութ, տալիս են անհրաժեշտ տեղեկություններ մարդկային պատմության մասին: Այդուհանդերձ, հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի ծագման գենետիկական ուսումնասիրությունները վերջնական արդյունքների չեն հանգեցրել»,- նշում է Ն. Մարգարյանը, բայց և շարունակում, որ մ.թ.ա. II հազարամյակին հայկական լեռնաշխարհը զգալի չափով բնակեցնում էին նույն խուռիները, իսկ հյուսիս-արևմտյան և հարավ-արևմտյան ծայրամասերն անմիջականորեն մտնում էին խեթական թագավորության (պատմական Հայաստանի Բարձր և ամբողջ Փոքր Հայքը) և միտանական թագավորությունների կազմի մեջ: Բացի այդ, անվիճելի է այն, որ մ.թ.ա. II հազարամյակի հենց սկզբից անատոլիական լեզուներն արդեն տարածված էին, համենայն դեպս` թերակղզու արևելյան մասում:

«Հայերենի և հեթերենի առնչությունների հարցը գիտնականների ուշադրությունը գրավել է դեռևս այն ժամանակ, երբ հեթերենի գիտական ուսումնասիրության հիմքերը չէին դրվել և հեթերենը հիերոգլիֆ լեզվից դեռևս տարբերակված չէր: Նորվեգացի գիտնական Պ. Ենսենն առաջինը հայտարարեց, որ հեթերը հայերի նախնիններն են: Օրինակ՝  1905-ին լույս տեսած Ամոնին նվիրված հիմների մեջ Hai-t նշանակում է արև, լույս, լուսատու, իսկ 1906-ի բառարաններից մեկում նշանակում է բարձրագույն քրմական կամ հոգևոր կոչում»,-  ասում է մասնագետը: Հայտնի լեզվաբան Ի. Դյակոնովը նույնպես որոշակի անհամարձակությամբ պաշտպանեց Պ. Ենսենի տեսակետը: «Ամենայն հավանականությամբ, նա չի կարողացել դեմ գնալ խորհրդային ընդունված տեսակետին՝  հաշվի առնելով նաև այն, որ ՍՍՀՄ  ԳԱ-ն հենց նրան էր պատվիրել գրել և հիմնավորել ադրբեջանցի կոչվող արհեստածին պետության և ժողովրդի լեզվի մասին: Ուստի նա հստակ դիրքորոշում չի հայտարարել», – բացատրում է Ն. Մարգարյանը: Ըստ նրա՝ հայ-հեթ էթնիկ մարդաբանության տեսակետի օգտին են խոսում նաև XIX – XX դդ. մարդաբանությունը և գերմանացի մարդաբանների ուսումնասիրությունները, որոնք մինչ օրս որևէ մեկի կողմից չեն հերքվել: Ավստրիացի բժիշկ-մարդաբան Ֆելիքս Ֆոն Լուշանը, անդրադառնալով հայերին, գրում է, որ չնայած հաճախ փոփոխվող օտարերկրյա տիրապետողներին` հայերի մարմնակազմական առանձնահատկությունները զարմանալիորեն պահպանվել են միատարր, իրենց նախնական գենին հարազատ: Եվ նրանց կարելի է համարել հին խեթերի անմիջական ժառանգորդը, որոնց արտաքինին՝ գլխի և դեմքի կառուցվածքին քաջ ծանոթ ենք հին ասորական և եգիպտական բարձրավանդակներից:

1          2          3          4          5          6          7          8          9          10

Ա         1          Ժ         10        Ճ          100      Ռ         1000    1111    ԱՌՃԺԱ

Բ          2          Ի          20        Մ         200      Ս         2000    2222    ԲՌՄԻԲ

Գ         3          Լ          30        Յ          300      Վ         3000    3333    ԳՌՅԼԳ

Դ         4          Խ         40        Ն         400      Տ          4000    4444    ԴՌՆԽԴ

Ե          5          Ծ         50        Շ          500      Ր          5000    5555    ԵՌՇԾԵ

Զ          6          Կ         60        Ո         600      Ց          6000    6666    ՋՌՈԿԶ

Է          7          Հ          70        Չ          700      Ու        7000    7777    ԷՌՉՀԷ

Ը          8          Ձ          80        Պ         800      Փ         8000    8888    ԸՌՊՋԸ

Թ         9          Ղ         90        Ջ          900      Ք          9000    9999    ԹՌՋՂԹ

45                    450                  4500                45000  49995  ՂՔՋՂԵ

ԽԵ                   ՆԾ                   ՏՇ                    ԴՐ       ԴՔՋՂԵ

 «Ինչ վերաբերում է ձայնարկման առաջին բաղաձայն  հ-ին, այն կարող է արտացոլել կա՛մ հին հնդեվրոպական p, կա՛մ Hx՝ ձայնարկումները, որոնք անհետացել են համարյա բոլոր ավելի ուշ ձևավորված հնդեվրոպական լեզուների հեթթական խմբում, որին պատկանում են հին հայերի հարևան հին փոքրասիական ցեղերից շատերը: Այդ երկձայնությունն ամենայն հավանականությամբ փոխանցում է ati, ate հին համադրությունը: Այսինքն՝ հին հայկական «հայ» անվանումը պետք է վերագրել ավելի հին Hati-ին կամ pati-ին: Այդ իսկ պատճառով  ենթադրություն ենք անում, որ հին հայերի ինքնաանվանումն եղել է հաթթի, Hxat(t)i՝ հայ», – կարծիք է հայտնում մասնագետը, որի համոզմամբ` հայ մատենագրության մեջ Անանիա Շիրակացին առաջինն էր, որն օգտագործել է նախաքրիստոնեական շրջանից դեռևս գործածության մեջ գտնվող տոմարական անուններ և հաշվարկներ, որոնց հիմքում ընկած էր հին հայկական մեհենական տոմարագիտությունը: Այդ մասին են վկայում նաև հայկական ամսօրերի անվանումները: Շիրակացին մատնանշում է այն թվաբանական աղյուսակը, որտեղ պարզորոշ երևում է հայոց բուն թվականը: Ստորև ներկայացնում ենք այդ ձեռագրից մի պատառիկ, որն ապացուցում է գիտական այդ բացահայտումը՝ համոզիչ կերպով հիմնավորված Գրեյի և Ատկինսոնի կողմ

«Այդ ձեռագրում որպես հայոց բուն թվական ներկայացված է մաթեմատիկական ճշգրտությամբ ՑՇ-ն, այսինքն՝ 6500 թիվը, որը մինչև Քրիստոսի ծնունդը Հայ ժողովրդի կողմից գրանցված, հաշվարկված տարիների թիվն է: Ըստ պատմական լեզվաբանության ուսումնասիրության՝ հայոց լեզվի տարիքը 7300 է, հեթիթերենինը՝ 8700, թոխարերենինը՝ 7900: Եթե 6500-ին գումարենք ևս 2000 տարի՝ Քրիստոսի ծննդից մինչ այժմ, ապա  հայերենի ճշգրիտ թիվը 8500 է», – եզրափակում է Ն. Մարգարյանը:

Պատրաստեց Ելենա ՉՈԲԱՆՅԱՆԸ