Վիտամիններ ( լատիներեն  vita  բառից, որ նշանակում է «կյանք»): Վիտամիններն օրգանական միացություններ են, որոնք մասնակցում են կենսաքիմիական բազում պրոցեսների` կատարելով   խթանող գործառույթ: Վիտամիններն օրգանիզմում մասնակցում են նյութափոխանակությանը: Վիտամինների օրական պահանջմունքը մեծ չէ, սակայն դրանց անբավարար քանակից օրգանիզմում  ախտածին փոփոխություններ են կատարվում: Վիտամիների մեծ մասն օրգանիզմում չի սինթեզվում: Այդ է պատճառը, որ մենք պարտավոր ենք այդ պակասը սննդի, հանքանյութերի տեսքով ընդունել:

Օրգանիզմում, վիտամինների մուտքի խանգարումներով պայմանավորված, 3 հիվանդագին վիճակներ են առաձնացնում. հիպովիտամինոզ` վիտամինի  անբավարարություն, վիտամինի բացակայություն` ավիտամինոզ և վիտամինի ավելցուկ` հիպերվիտամինոզ:

Հիպովիտամինոզի դեպքում հիվանդագին վիճակ է առաջանում ծախսված ու օրգանիզմ մուտք գործած վիտամինների հարաբերակցության խախտման հետևանքով.առաջանում է վիտամինային անբավարարություն: Հիպովիտամինոզը զարգանում է աննկատ, գերգրգռվածություն, գերհոգնածություն, ուշադրության կենտրոնացման թուլացում, ախորժակի վատացում, քնի խանգարում,ահա այս նախանշանները կարող են հուշել հիպովիտամինոզի մասին: Վիտամինային սիստեմատիկ անբավարարությունը նվազեցնում է աշխատունակությունը ու որոշ օրգանների և հյուսվածքների  (մաշկ, լորձաթաղանթ, ոսկրահյուսվածք), օրգանիզմի համար  կարևորագույն գործառույթների վրա է ազդում(աճ, ինտելեկտուալ ու ֆիզիկական հնարավորություններ, սերնդատվություն, օրգանիզմի պաշտպանական ուժեր):

Ավիտամինոզը հիվանդություն է, որը զարգանում է ոչ լիարժեք, վիտամիններից զուրկ  սննդի օգտագործման հետևանքով: Մաշկը սկսում է քոր գալ, եղունգները դառնում են շերտատվող ու փխրուն,մազաթափություն է առաջանում, թուլանում է իմունիտետը: Ավիտամինոզը կարող է հանգեցնել ստամոքսաղիքային տրակտի հիվանդությունների ու տեսողության վատացման:

Հիպերվիտամինոզը սուր խանգարում է, որն առաջանում է  մեկ կամ մի քանի վիտամինների գերչափաբաժնի  կամ չարաշահման հետևանքով (սննդում կամ էլ վիտամին պարունակող դեղամիջոցներում): Հաճախ հիպերվիտամինոզ է առաջանում А և D վիտամինների չափաբաժիների կտրուկ ավելացման հետևանքով: Բուժման նպատակով առաջարկվում է մեծ քանակությամբ հեղուկ ընդունել կամ էլ, բժշկի ցուցմամբ`  թույնը չեզոքացնող, օրինակ`ակտիվացված ածուխ ընդունել:

Պատմություն

Սննդի որոշ տեսակների կարևորությունը որոշակի հիվանդությունների կանխարգելման դեպքում հայտնի է վաղուց: Հին եգիպտացիները գիտեին, որ լյարդն օգնում է հավկուրության դեպքում: Այժմ հայտնի է, որ հավկուրություն կարող է առաջանալ A վիտամինի անբավարարության դեպքում: 1330-ին Պեկինում Հու Սիհուեյը հրատարակեց եռահատոր «Սննդի ու ըմպելիքների կարևորագույն սկզբունքները» գիրքը, որում համակարգել է սննդի թերապևտիկ նշանակությունը և համոզում է, որ առողջության համար պետք է համադրել տարատեսակ սնունդ:

1747-ին շոտլանդացի Ջեյմս Լինդը երկարատև նավարկության ժամանակ յուրօրինակ փորձ կատարեց հիվանդ նավաստիների վրա: Նրանց սննդաբաժնում  տարբեր թթու մթերք ներմուծելով` նա բացահայտեց ցիտրուսների` ցինգան կանխարգելելու հատկությունը: Սակայն բոլոր այդ բացահայտումներն անմիջապես չընդունվեցին: Այնուամենայնիվ, Ջեյմս Կուկը պրակտիկայում ապացուցեց ցինգան կանխարգելելու գործում բուսական սննդի դերը: Արդյունքում ցինգայի հետևանքով նա ոչ մի նավաստի չկորցրեց. չլսված արդյունք այդ ժամանակների համար: 1795-ից կիտրոնը և մյուս ցիտրուսազգիները նավաստիների սննդաբաժնի պարտադիր մաս էին կազմում: Դա իհարկե հանգեցրեց նավաստիների ծայրահեղ վիրավորական մականվան` լիմոնակեր: Հայտնի են անգամ նավաստիների շրջանում կիտրոնային բունտերի մասին, երբ նրանք նավից դուրս էին նետում կիտրոնահյութով տակառները:

1889-ին հոլանդացի գիտնական Էյքմանը հայտնաբերեց, որ  խաշած սպիտակ բրնձով կերակրվելու դեպքում հավերը  հիվանդանում են բերի-բերիով, մինչդեռ, եթե նրանց կերի մեջ ավելացվում է բրնձաթեփը, նրանք լավանում են: Չմաքրված  բրձնի դերը բերի-բերի հիվադության դեպքում բացահատվել է 1905-ին, Ուիլյամ Ֆլետչերի կողմից, իսկ 1906-ին Ֆրեդերիկ Հոփկինսը բացահայտեց, որ սպիտակուցներից, ճարպերից ու ածխաջրերից բացի, գոյություն ունեն ինչ-որ նյութեր, որոնք անհրաժեշտ են մարդկային օրգանիզմին: 1911-ին լեհ գիտնական Կազիմիր Ֆունկը, որն աշխատում էր Լոնդոնում, կարողացավ ստանալ մի բյուրեղանյութ, որը բուժում էր բերի-բերի հիվանդությունը: Դեղամիջոցը կոչվեց «Վիտամայն»` vita կյանք և անգլերեն amine` ազոտ պարունակող միացություն բառերի համադրությունից: Նա ենթադրեց, որ մյուս հիվանդությունները` ռախիտը, պելագրան, նույնպես կարող են որոշակի նյութի անբավարարությունից առաջանալ:

1920-ին Ջոն Սեսիլ Դրամոնդն առաջարկեց «vitamine»-ից հեռացնել  «e»-ն, քանի որ դրանից առաջ հայտնաբերված C  վիտամինը չէր պարունակում ամինային բաղադրիչ: Այդպես «վիտամայնները» դարձան «վիտամիններ»:

1923-ին Գլեն Քինգը պարզեց C վիտամինի կառուցվածքը, իսկ 1928-ին կենսաքիմիկոս Ալբերտ Սենթ-Դյորդին առանձնացրեց C  վիտամինը` այն անվանելով հեքսուրոնաթթու, իսկ 1933-ին շվեյցարացի գիտնականները C  վիտամինին նույնական վիտամին սինթեզեցին, որն այսօր հայտնի է  որպես ասկորբինաթթու:

1929-ին Հոփկինսն ու Էյքմանը վիտամինների բացահայտման համար ստացան Նոբելյան մրցանակ, իսկ  այդ դժվարին ճանապարհի նախակարապետները չստացան: Այդ հայտնագործության մեջ նրանց ներդրումը  երկար ժամանակ մոռացվեց:

Դրանից հետո, 1910- , 1920- և 1930-ականներին, հայտնագործվեցին մյուս վիտամինները: 1970-ին Լայնուս Պոլինգը ցնցեց աշխարհն իր առաջին «C   վիտամինը, սովորական մրսածություն ու գրիպ» վերնագրված աշխատությունով, որում փաստաթղթերով ապացուցում էր C   վիտամինի արդյունավետությունը: Մասնագետները նկարագրել են այդ վիտամինի ավելի քան 300 կենսաբանական գործառույթ: Կարևորն այն է, որ մարդը, ի տարբերություն կենդանիների, չի  կարող  սինթեզել այդ վիտամինը, ուստի անհրաժեշտ  պաշարը հարկավոր է լրացնել ամեն օր: