«Անկախի» օգոստոսի 1-ի համարում (N 30 [193]) ներկայացրել էինք ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի հայաստանյան ներկայացուցիչ Գարիկ Հայրապետյանի հետ հարցազրույցն ու խոսել հիմնականում սեռավարակների, հղիության, ծնելիության թեմաների շուրջ: Խոստացել էինք նաև ներկայացնել մեր զրույցը գենդերային ու ընտանեկան բռնությունների շրջանակում:

 - Պրն Հայրապետյան, Ձեր ուշադրության կենտրոնում է նաև ընտանեկան բռնությունների թեման: Տարիներ շարունակ ուսումնասիրություններ եք կատարում, բայց կարծես թե սայլը տեղից չի շարժվում: Ամեն օր ու ամենուր լսում ենք, որ տղամարդը ծեծում է կնոջը, իր կամքից անկախ բռնաբարում է…

- Ի՞նչ տեղաշարժի մասին է խոսքը, ի՞նչ եք ակնկալում:

- Չպե՞տք է ենթադրել գոնե բռնությունների աճի նվազում:

- Գիտեք, այսօր Հայաստանում գործող շատ հասարակական կազմակերպություններ կան, որոնք ունեն, այսպես ասած, «թեժ գծեր»: Նրանք բռնությունների ենթարկված անձանց, հիմնականում` կանանց որոշակի օգնություն են տրամադրում: Իսկ խնդիրներն այս ոլորտում շատ են. մեկին կարող է բավարարել խորհրդատվությունը,  մյուսին՝ դատարանի պաշտոնական վճիռը:

- Ասացիք՝ հիմնականում կանանց, ի՞նչ է, տղամարդի՞կ էլ են բռնության ենթարկվում:

- Անշուշտ: Տեսականորեն, իհարկե, ենթարկվում են: Գենդերային բռնությունը միմիայն կանանց չէ, որ վերաբերում է: Տղամարդկանց էլ է, չէ՞, վերաբերում:

- Հայկական ընտանիքում տղամարդը կարո՞ղ է բռնության ենթարկվել:

- Ոչ թե կարող է, այլ փաստացի օրինակներ կան: Օրինակ՝ ընդամենը մի ամիս առաջ հայկական թերթերից մեկում բավական ծավալուն հրապարակում կար այս թեմայի շուրջ: Լրագրողը  պատմում էր, որ կինը ծեծել է տղամարդուն, բռնություն է գործադրել նրա նկատմամբ ու չբավարարվելով այդքանով` անգամ դանակահարել է: Այսինքն՝ փաստացի օրինակներ ունենք: Միգուցե տղամարդկանց դեպքում պատկերը մի քիչ այլ է, դեպքերը շատ ավելի քիչ են, բայց կան: Պետք է ասեմ, որ կանանց դեմ իրականացվող բռնության դեպքերը շատ-շատ են:

 - Գիտեմ, որ ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի ուշադրության կենտրոնում ոչ միայն ընտանեկան բռնություններն են, այլև համընդհանուր գենդերային բռնությունները:

- Ցավոք, այսօր շատերն անգամ տեսականորեն չեն տարբերում, թե որն է գենդերային բռնությունը: Լավ օրինակ են մեր զինվորների հարաբերությունները բանակում, այնտեղ տեղի ունեցող որոշ գործողությունները, որոնց մասին ամեն օր լսում ենք և ավելի ու ավելի ցավում, որ պատահում են նաև մահացու դեպքեր: Այս խնդիրներն էլ են, չէ՞, մտնում գենդերային բռնությունների մեջ:

- Փորձե՞լ եք հետազոտություն անել ու պարզել, թե ինչից է սկսվում գենդերային բռնությունը:

- Հետաքրքիր հարց է: Հասարակության անդամները սովորաբար ունենում են ինչ-որ հարցերի շուրջ որոշակի պատկերացումներ, որոնք դառնում են կարծրատիպեր: Օրինակ՝ ինչպիսին պետք է լինի տղամարդը: Ասենք, եթե տղամարդը ավել է վերցնում ու ավլում է, ուրեմն ստացվում է, որ նա չի համապատասխանում այդ կարծրատիպերին, և այստեղից էլ սկսվում են կիրառվել բռնությունները, եթե չեն էլ կիրառվում, ապա այդ մարդը պարզապես ծաղրի առարկա է դառնում:

Գոյություն ունեն գենդերային կարծրատիպեր, որոնք բռնության դրդապատճառ են դառնում: Նման դեպքեր հաճախ ենք, չէ՞, նկատում, բանակում:

- Չե՞ք կարծում, որ դա ամեն դեպքում ազգային, մի քիչ տարբերվող, հային հատուկ մտածողությունից է:

- Գիտես, համաշխարհային փորձը ցույց է տալիս, որ յուրահատուկ ազգեր չկան: Քանի որ բանակի մասով էին օրինակները, ասեմ, որ աշխարհի բոլոր բանակներում էլ նույն վիճակն է, նույն խնդիրներն են, և մեր բանակը շատ չի տարբերվում այլ երկրների բանակներից:

Մենք մի սովորություն ունենք, երևի դա ավելի շատ բնորոշ է փոքր ազգերին: Մենք սովոր ենք ամեն ինչը պատճառաբանել «հային հատուկ մտածողությամբ», ասել, որ հայերի մոտ սա լրիվ այլ կերպ է ընկալվում: Չեմ բացառում, գուցե մի տեղ դա ավելի շատ է, մի տեղ մի քիչ քիչ: Բայց ամենուր երևույթը նույնն է: Այսպես ասած, դեդովշչինան մնում է դեդովշչինա: Եթե տղամարդը ավել վերցրեց կամ աման լվաց, ուրեմն թույլ է:

Իսկ ինչ վերաբերում է հետազոտությանը, ապա մենք 2008-2009 թթ. արեցինք մինչև այսօր դեռ միակ համազգային հետազոտությունը մոտ 4500 ընտանիքներում՝ տնային տնտեսություններում: Ասեմ, որ տվյալները բավական հետաքրքիր էին: Գիտեք, հարցվածների մոտ 65 տոկոսը ասել էր, որ ենթարկվել է որևէ տիպի բռնության: Գենդերային բռնության տեսակներն էլ տարբեր են՝ սկսած հոգեբանականից և վերջացրած ֆիզիկականով:

- Ի՞նչ պարզեցիք, ո՞րն է իրականում ընտանեկան բռնությունների պատճառը: Միայն սոցիալակա՞ն խնդիրներն են:

- Բռնությունները երբեք միմիայն սոցիալական հողի վրա չեն եղել: Խնդիրը միգուցե սոցիալական է, դեմ չեմ, բայց աղբյուրը ամենևին էլ սոցիալական ծանր վիճակը չէ: Օրինակ՝ Շվեդիայի պես երկրում տարեկան 450 մարդ մահանում է բռնությունից: Իսկ Շվեդիան գիտեք, որ  ամենակայուն, հարուստ, սոցիալապես ապահովված երկիրն է աշխարհում:

Կարծում եմ՝ այստեղ ևս գործ ունենք կարծրատիպերի հետ, չէ՞ որ մարդկանց վերաբերմունքը կարող է որքան էլ  անհատական լինել, այնքան էլ՝ հարուստ կարծրատիպերով:  Սովորաբար երկարաժամկետ հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ այն ընտանիքներում, որտեղ բռնություն է եղել, երեխաները շատ ավելի հեշտությամբ են բռնություն կիրառում իրենց ընտանիքներում ևս:

Մենք, իհարկե, փորձում ենք հետազոտել ու հասկանալ նաև դրանց իրական աղբյուրները: Դրանք շատ տարբեր կարող են լինել՝ սկսած բարոյահոգեբանական ինչ-որ վիճակից մինչև դաստիարակությունը, և սոցիալական խնդիրներն ուղղակի կարող են նպաստել այդ վարքագծի ավելի բռնի դրսևորումներին: Հետաքրքիր է, որ մեր անցկացրած հետազոտությամբ հարցվածների 8 տոկոսը ֆիզիկական բռնության է ենթարկվել, ֆիզիկական բռնության ենթարկված յուրաքանչյուր 5 կնոջից  4-ը նաև սեռական բռնության է ենթարկվել: Ընտանիքում նրանց կամքին հակառակ սեռական հարաբերության են դրդել:

- Ընտանեկան բռնությունների խնդիրը կարծես ցանկացաք լուծել արվեստի միջոցով: Նկատի ունեմ բեմադրված ներկայացումները:  

- Մենք փորձում ենք նոր ձևերով ներկայացնել ընտանեկան բռնությունը, որպեսզի մարդկանց մեջ ավելի ճիշտ և ավելի ըմբռնող վերաբերմունք ձևավորվի: Սովորաբար բացասական գործընթացները, այդ թվում՝ ընտանեկան բռնությունները, սեռերի ընտրովի աբորտները մարդիկ դժվարությամբ են ընկալում, քանի որ դա, այնուամենայնիվ, մեղքի զգացում է առաջացնում նրանց մեջ: Թե՛ նրանց մեջ, ովքեր դա արել են կամ ենթարկվել են, թե՛ նրանց, ովքեր տեսել են և ոչինչ չեն արել:

Որպեսզի ավելի հասկանալի լինի այս խնդիրը, մենք փորձեցինք այն ներկայացնել, այո՛, արվեստի միջոցով: Համագործակցեցինք «Փոփոխությունների թատրոն» կազմակերպության հետ, որն օգտագործում է ինտերակտիվ թատրոնի բոլոր հնարավորությունները: Այսինքն՝ սկզբից դիտվում է ինչ-որ դրվագ, որից հետո մասնակից է դառնում նաև հանդիսատեսը: Վերջինս հրավիրվում է բեմ, նրան առաջարկվում է կոնկրետ անձի դերը խաղալ, և, ի վերջո, տեղի է ունենում քննարկում:

- Հասարակության ո՞ր խմբերին եք հիմնականում թիրախավորել:

- Մեր ուշադրության կենտրոնում են հիմնականում երիտասարդները: Մեր փորձը ցույց է տալիս, որ երիտասարդներն ավելի ընկալունակ են: Ասեմ, որ շատ արդյունավետ համագործակցություն եղավ, որովհետև մի քանի ներկայացում պատրաստեցինք «Փոփոխությունների թատրոնի» հետ: Առաջին ներկայացումն արդեն երեք տարուց ավելի է, ինչ ունենք, և մինչև այսօր, երբ ներկայացումները խաղում են, դահլիճներում անգամ կանգնելու տեղ չի լինում: Իսկապես շատ մարդկանց համար թեման հոգեհարազատ է, ու մարդիկ սկսում են խոսել, քննարկել:

Դա մեզ իրականում շատ օգնեց նաև հասկանալու մոտեցումները: Բնական է, որ թատրոնով բռնությունը չես կանխի, բայց դրա վերջնական նպատակը, բնականաբար, բռնությունների թվի անկումն է:

Այն երիտասարդը, որը տեսնում է, մտածում է, իր կարծիքը հայտնում է, դիմացինը հակառակ կարծիքն է արտահայտում, տեղի է ունենում մտքերի բախում, և արդեն վերաբերմունքը փոխվում է:

Նույն ծնելիության հարցը բարձրացնելու առումով, եթե նմանօրինակ բաց քննարկումներ ավելի շատ լինեն, մենք ավելի շուտ կունենանք այն մոդելը, որ գործեց Շվեդիայում:

- Պրն Հայրապետյան, ի՞նչ եք ծրագրում առաջիկայում:

- 2014-2017 թթ. ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամը նոր ռազմավարություն է որդեգրելու, կենտրոնանալու է հիմնականում մայրական, վերարտադրողական, երիտասարդների, երիտասարդ կանանց առողջության վրա, որին մենք պետք է հասնենք ժողովրդագրական հետազոտությունների, տվյալների հավաքման շնորհիվ:

Հաշվի առնելով համաշխարհային փորձը՝ պետք է տեղայնացնենք մեր քաղաքականությունը, ռազմավարությունը:

Ասեմ, որ այսօր համագործակցում ենք ՀՀ կառավարության հետ և լավ է, որ կառավարության գերակա խնդիրներից է նաև մայրական առողջությունը, ծնելիությունը: Այս առումով թե՛ ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի, թե՛ ՀՀ կառավարության ծրագրերը համընկնում են: Հույս կա, որ փոփոխությունները դրականորեն կանդրադառնան մեր հասարակության լայն զանգվածների վրա:

Tags: Ընտանեկան բռնություն, ՄԱԿ