2012 թ, «Գիտություն» հրատարակչության կողմից հրատարակված Հ. Հովհաննիս­յանի այս գիրքն ինձ հետաքրքրեց մի քանի տեսանկյունից, որի մասին չեմ կարող թաքցնել առաջացած մտքերը: Ինչպես  վկայում է հեղինակը գիրքը վերաբերում է դերասանի արվեստի գեղագիտական համակարգը քննելու խնդրին:

Թատրոնն այն ավանդական արվեստն է, որի ձևերի ու մեթոդների, առանձնահատ­կությունների մասին շատերն են անդրադարձել ու գրել հրաշալի վերլուծություններ:

Ստանիսլավսկու «սիստեմը» թատրոնում կիրառելը հարյուրամյա պատմություն ունի: Այդ մասին հայ թատրոնի բեմադրիչները (Լևոն Քալանթար, Վավիկ Վարդանյան, Արմեն Գուլակյան և ուրիշներ) ժամանակին և՛ գրել են, և՛ կիրառել: Սակայն դարն ապրած անցյալին անդրադառնալը, որպես կիրառելի կարգ, ժամանակավրեպ է: Ստանիսլավսկու հետևորդները նրա արվեստից օգտվեցին, կիրառեցին, որից հետո գեղագիտորեն առաջ եկան ժամանակակից գաղափարներով դրամատուրգիա, բեմահոգեբանական կամ փորձարարական նոր համակարգ: Բեմարվեստը, դերասանի խաղը միշտ հակված է գեղեցիկ լինելու, բեմում ճշմարիտ հույզեր արտահայտելու, մարդուն գեղագիտական հաճույք պատճառելու համար: Ճշմարտությունն այն է, որ բեմի, դերասանի և հանդիսատեսի կապը ընդունելի լինի գեղագիտորեն:

Արդի թատերական արվեստը, մասնավորապես թատրոնները հեռացել են անցյալի դասական և գեղագիտորեն բարձրարվեստ ներկայացումներ բեմադրելուց, ոչ միայն այն պատճառով, որ չունենք ժամանակակից արժեքավոր դրամատուրգիա, ռեժիսորներ և տաղանդավոր դերասաններ, այլև զարգացնող և պահանջներ ներկայացնող թատերա­գիտություն: Թատրոնները վաղուց հեռացել են ոչ միայն Ստանիսլավսկու, այլև անցյալի ավանդական բարձրակարգ և դասական եղանակներից: Իսկ պահանջնել կամ փորձել ուսուցանել այդ «սիստեմը» ոչ միայն անիրականալի է, այլև անիմաստ: Թատրոնն իր սիստեմը ձևավորում է ռեժիսորի և դերասանի անձնավորումից: Ռեժիսորը պետք է լինի հոգեբան, բեմական արվեստի մեծ և ճանաչելի փորձարար, ոչ միայն դերասանի, այլև հանդիսատեսի համար ընդունելի անուն, որպեսզի դերասանի մոտ որոնի և արթնացնի արվեստի բարոյական և ընդունելի արժեքը: Ցավոք, այս առումով Ստանիսլավսկու «սիստեմը» անիմաստ երա­զանք է:  Թատերագետը որոնումների ընթացքում չպետք է հեռանա ժամանակակից իրական պատմությունից: Նորը չտեսնելով ու չգնահատելով, կառչել դարերի խորքերին, նշանակում է ոչինչ չանել:

Գիտությունը զարգանում է, հինը հնանում, երբեմն էլ մնում է այն կարևորն ու առաջադիմականը, քանի դեռ չի ստեղծվել նորը: Նորը ստեղծելու համար պետք է նոր մտածելակերպ ունենալ և հնի մեջբերումներով փորձել նոր խոսք ասել, նշանակում է զբաղվել կեղծարարությամբ: Գիտական դասերն անհրաժեշտ են, իսկ հնացած մտքերը նորություն չեն:

Գրքի հեղինակ Հ. Հովհաննիսյանը գիտականորեն և գիտակցորեն պետք է հասկանա, որ գրքից գիրք ռուսական մամուլից ու թատերագիտական գրքերից ծայրահեղորեն խեղդող և ձանձրացնող մեջբերումներով լցված մտքերն ոչ միայն ժամանակակից չեն, այլև ձանձրալի: 200 էջանոց գրքում կա 287 մեջբերում, որը կազմում է 70-80 էջ, անընդունելի է: Չի կարելի հիանալ հնացած մեթոդներով և փորձել ընթերցողին ու մասնագետներին համոզել, որ այդ դատողություններն օգտակար են բեմարվեստում: Յուրաքանչյուր հեղինակ պետք է ի զորու լինի և իրարից տարբերի օգտակարն ու անօգուտը: Այս ամենը կարելի էր ներկայացնել մի ընդարձակ հոդվածում և զուր ջանքեր ու միջոցներ չվատնել ասելիքը, համոզիչ դարձնելու համար: Այդ դեպքում կշահեր և՛ հեղինակը, և՛ ընթերցող-մասնագետները: Բավական է հիշենք, որ այս գիրքը հեղինակի «Դերասանի արվեստի բնույթը» (2002) գրքի շարունակվող կրկնությունն է:

Ռուս թատրոնի մեկնաբանների «սիստեմը», նրանց բեմական հոգեբանությանը վերաբերող մտքերն արդի հայ բեմի սահմաններից դուրս է և անիրականանալի: Թատրոնը կորցրեց իր տեղն ու դերը, երբ ժամանակակից թույլ դրամատուրգիան մուտք գործեց բեմ: Իդեալականացվեց դրանց հասարակական հնչեղությունը: Իսկ թատերգությունը լռեց, հրապուրվեց սերիալներով: Հարկ չեմ համարում խոսել գրքի մյուս մանրամասների մասին: Բայց կցանկանայի, որ այս գիրքը մի քանի տասնյակ մասնագետ ընթերցող ունենար:

ՌՈԲԵՐՏ ԴԱՎԹՅԱՆ

Գրականագետ, արվեստաբան,

պրոֆեսոր