Անաստաս Միկոյանը ծնվել է 1895 թ. նոյեմբերի  25-ին Լոռու Սանահին գյուղում: Ծննդավայրում նախնական կրթություն ստանալուց հետո ընդունվել է Թիֆլիսի հոգևոր ճեմարան: 1915-ից բանվորական շարժման մեջ էր և Թիֆլիսի ՌՍԴ(բ)Կ կոմիտեի անդամ: Շուտով հակակառավարական ելույթների համար հեռացվում է ճեմարանից և ամբողջովին նվիրվում հեղափոխական գործունեությանը: Այնուհետև տեղափոխվում է Բաքու և դառնում տեղի կուսակցական կոմիտեի անդամ: Խմբագրում է «Սոցիալ-դեմոկրատ» թերթը: 1918 թ. Համազասպի ջոկատում մասնակցում է Բաքվի պաշտպանությանը:

Բաքվի կոմունայի փախուստով և գնդակահարությամբ սկսվում են Անաստաս Միկոյանի անախորժությունները, որոնք ուղեկցեցին նրան մինչև…1953 թ.:

Ա. Միկոյանը չունեցավ Բաքվի կոմիսարների ճակատագիրը. անհայտ և կասկածելի պատճառներով նա չձերբակալվեց, ինչն էլ հետագայում նրան դարձրեց Ստալինի ահաբեկչության և նենգադավության գերին…

1950-ական թթ. վերջին ինքը` Միկոյանը խոստովանել է, որ մի անգամ 1937 թ. Ստալինը կանչել է իրեն ու ասել. «Բաքվի 26 կոմիսարների գնդակահարությունը և այն հանգամանքը, որ նրանցից միայն մեկը` Միկոյանն է ողջ մնացել, մութ է ու խճճված: Եվ դու, Անաստաս, մեզ մի ստիպիր, որ պարզաբանենք այդ պատմությունը…»:

Իր գործունեությունը խորհրդային իշխանության օրոք նա սկսեց, ցավոք, ամենևին էլ ոչ հայանպաստ դիրքերից. 1921 թ., երբ օրակարգի հարց էր Արցախի և Նախիջևանի պատկանելության խնդիրը, Միկոյանն իր ստորագրությունը դրեց Նարիման Նարիմանովի նամակի տակ` ուղղված Լենինին, որում գրված էր, թե այդ երկրամասերը անպայման հարկավոր է թողնել Խորհրդային Ադրբեջանի իշխանության ներքո:

Անցնելով Մոսկվա` Միկոյանը դարձավ Ստալինի մտերիմն ու, կարելի է ասել, կամակատարը:

1926-ից նա ԽՍՀՄ առևտրի ժողկոմխորհն էր և քաղբյուրոյի անդամության թեկնածու:

1935 թ. Միկոյանն ընտրվեց քաղբյուրոյի լիիրավ անդամ, իսկ 1937 թ. նշանակվեց Ժողկոմխորհի նախագահի տեղակալ: Լինելով բռնապետության հենասյուներից մեկը և Ստալինի հլու կամակատարը` Միկոյանն ամբողջովին լծվեց ստալինյան քաղաքականության կառքին: Նա Ստալինյան բռնությունների մասնակիցն էր և իրականացնողներից մեկը: Մասնավորապես` Եժովի կազմած զոհերի ցուցակները մինչ Ստալինի սեղանին հասնելը ստորագրվում էին քաղբյուրոյի անդամների, այդ թվում` Միկոյանի կողմից: Եվ հայտնի չէ գեթ մեկ դեպք, երբ Միկոյանը բողոքած լինի բռնությունների դեմ կամ փորձած լինի կանխել:

Բացի այդ, համաձայն ընդունված կարգի, յուրաքանչյուր ժողկոմ ինքն էր թույլտվություն տալիս իր ենթակայության տակ գտնվող աշխատողների ձերբակալության համար: Իսկ Միկոյանի ղեկավարած գերատեսչությունն այդ իմաստով «հարվածայիններից» էր: Քաղբյուրոյի որոշ անդամներ փորձել են թեկուզ պասիվ ձևով, սակայն պաշտպանել իրենց ենթականերին. օրինակ` Ս. Օրջոնիկիձեն, Կագանովիչը, բայց ոչ Միկոյանը: Նա, ենթարկվելով Ստալինի նենգադավությանը, մինչև վերջ մնաց նրա հլու կամակատարն ու հանցակիցը:

Նա գլխավորեց այն հանձնաժողովը, որը պիտի որոշեր իր վաղեմի ընկերներ Ռիկովի և Բուխարինի ճակատագրերը: Եվ Միկոյանը չվարանեց իր ստորագրությունը դնել մահապատժի որոշման տակ:

Քիչ չեն նաև նրա «ծառայությունները» իր ժողովրդին: 1937 թ. նա Մալենկովի հետ Հայաստան եկավ Ստալինի` «կուսակցական և պետական մարմինները» ժողովրդի թշնամիներից մաքրելու հանձնարարականով: Ա. Միկոյանը գերազանց կատարեց իր առաջադրանքն ու կրկին արժանացավ «Ժողովուրդների մեծ հոր» բարեհաճությանը: Նրա թեթև ձեռքով զոհ գնացին հանրապետության շատ ղեկավարներ` Ամատունին, Ակոպովը, Գյոզալյանը…

Ավելի ուշ` Համամիութենական արտակարգ հանձնաժողովի ստեղծման 20-ամյակին նվիրված նիստում, ելույթ ունենալով Կենտկոմի անունից, Միկոյանը գովեստի խոսքեր կշռայլի ժողկոմ Եժովի, ստալինյան վարչակարգի հասցեին`ասելով, թե «այս ընթացքում ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատը փառավոր է աշխատել»: Խոսքը, հասկանալի է, 1936-1937 թթ. մասին էր:

Այս ամենի հետ մեկտեղ չպետք է մոռանալ, որ Միկոյանը միշտ նյութական աջակցություն էր ցույց տալիս իր բռնադատված ընկերների առանց խնամքի մնացած հարազատներին: Չպետք է մոռանալ, որ հենց Միկոյանը փրկեց Հովհաննես Բաղրամյանին բռնադատումից ու աքսորից: 1937 թ. Բաղրամյանը սովորում էր գլխավոր շտաբի ակադեմիայում, երբ նրա դեմ «գործ բացվեց»: Բաղրամյանին մեղադրում էին, որ նա ծառայել է դաշնակցականների հրամանատարության տակ` Հայաստանի Հանրապետության բանակում: Միկոյանի անմիջական միջամտությամբ Բաղրամյանի գործը կարճվեց:

Հայրենական պատերազմն ավելի ամրացրեց Միկոյանի դիրքերը երկրում: Նրա հսկողության տակ էին առևտուրը, բանակի մատակարարումը, թեթև և սննդի արդյունաբերության ապրանքների արտադրությունը: Պետք է խոստովանել, որ Միկոյանը գերազանց կատարեց իր աշխատանքն ու պատվով դուրս եկավ իրավիճակից: Նրա աշխատանքը նկատի ունենալով`  նրան ընտրեցին Պաշտպանության պետական կոմիտեի անդամ, որ պետության գերագույն իշխանությունն էր պատերազմի ողջ ընթացքում: Այնքան մեծ էր նրա դերը բանակի մատակարարման և թիկունքի աշխատանքների կազմակերպման գործում, որ դեռ 1943-ին` պատերազմի թեժ պահին, նրան շնորհվեց Սոցիալիստական աշխատանքի հերոսի կոչում: Իսկ Ստալինը հենց այնպես կոչումներ չէր շնորհում:

1942 թ., Միկոյանի մեքենան շփոթելով Ստալինի հետ, հենց Կրեմլի հրապարակում նրա վրա մահափորձ կատարեցին, բայց Միկոյանը չվնասվեց:

Խորհրդային բանակի հաջողությունների շրջանում, երբ արդեն ազատագրված էր երկրի գրեթե ողջ տարածքը, Միկոյանն ընդգրկվեց ազատագրված շրջանների վերականգնման հատուկ խորհրդի կազմում:

Պետք է նշել, սակայն, որ Միկոյանը նույնքան ջանադիր էր ԽՍՀՄ եվրոպական մասում բնակվող գերմանացիների, Ղրիմի թաթարների, չեչենների և մյուս հյուսիսկովկասցիների արտաքսման ու աքսորման հարցում:

Ամեն  դեպքում Միկոյանը Հայրենական պատերազմի ժամանակ պատվով կատարեց իր առաքելությունը և մեծ հեղինակություն էր վայելում երկրում:

Պատերազմի հաղթական ավարտից հետո  նա ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի նախագահի տեղակալն էր և միաժամանակ արտաքին առևտրի մինիստրը:

Դրանից զատ, նա քաղբյուրոյի անդամ էր և պատերազմից հետո Ստալինի կողմից կրկին ներքաշվեց ներքին խարդավանքների ոլորտն ու ավելի ամրացրեց իր դիրքերը որպես ստալինյան  վարչակարգի հենասյուներից մեկը: Ստալինը  անձամբ Միկոյանին հանձնարարեց կրկին ուսումնասիրել ավիացիայի արդյունաբերության նախկին ժողկոմ Լ. Կագանովիչի և «Լենինգրադյան» գործերը: 1936-1937 թթ. Լենինգրադում բռնություններ, սպանություններ և չարաշահումներ շատ եղան, և Ստալինին քավության նոխազներ էին անհրաժեշտ` հանձինս իրեն այլևս պետք չեկած թիրախների կամ թշնամիների:

Չնայած Միկոյանի գրաված դիրքին` բռնությունները չշրջանցեցին նաև նրա ընտանիքը: Ստալինին հայտնի դարձավ, որ «Կրեմլյան երեխաները» միմյանց հետ «կառավարություն» են խաղացել: Ընտրել են ժողկոմներ, կառավարության ղեկավար… Գործը քննում էր ԽՍՀՄ դատախազությունը: Շատ չանցած` եզրակացությունը Ստալինի սեղանին էր: Դատախազության աշխատակիցները քրեական, քաղաքական բնույթի ոչինչ չէին գտել, և եզրակացության մեջ գրված էր, որ դա ընդամենը անմեղ խաղ էր: Սակայն բռնակալը պնդեց, որ լրացուցիչ հետաքննություն անցկացվի: Արդյունքում, ի թիվս այլոց, Միկոյանի Սերգո և Վանո որդիները աքսորվեցին: Սակայն աքսորավայրում կարճ ժամանակ անցկացրին ու պատերազմի ավարտից շատ չանցած` վերադարձան:

Միկոյանը նաև Ստալինի հիմնական սեղանակիցն էր: «Ժողովուրդների հայրը» սիրում էր իր ամառանոցում հավաքույթներ կազմակերպել: Հավաքվում էին քաղբյուրոյի և կառավարության անդամները, Ստալինի մտերիմները: Միկոյանը բոլորին զարմացնում էր աշխույժ խոսք ու զրույցով, անզուգական հայկական պարով:

Թեև ԽՄԿԿ 19-րդ համագումարում Միկոյանի ողջ ճառը բաղկացած էր Ստալինի մասին ներբողներից, նա չընտրվեց համագումարի նախագահության կազմում: Ընտրվեց ԽՄԿԿ Կենտկոմի կազմում, բայց Կենտկոմի նախագահության կազմում դարձյալ չընտրվեց: Ստալինը պլենումի ժամանակ լուտանքներ թափեց Միկոյանի և Մոլոտովի գլխին և անվստահություն հայտնեց նրանց: Միկոյանի գլխին սև ամպեր էին կուտակվում: Բայց Ստալինի մահը փրկեց նրան:

Շարունակությունը կարդացեք այստեղ

Tags: Անաստաս Միկոյան