Տարբեր տվյալների համաձայն` հալիտոզով է (այդպես է կոչվում բերանի տհաճ հոտը) տառապում մարդկանց 50%-ը` երբեմն դառնալով լուրջ խնդիր ինչպես պրոֆեսիոնալ, այնպես էլ անձնական կյանքում: Հարցվածների 50%-ը վստահեցնում է, որ բերանի վատ հոտն էականորեն նվազեցնում է հաջող կարիերա անելուն, եթե հատկապես տվյալ մարդու գործունեությունը կապված է շփման հետ, 20%-ը կարծում է, որ հալիտոզը մարդկային անձի ամենավանող դրսևորումն է:
Պատճառները կարող են ինչպես բերանի խոռոչում կատարվող պրոցեսները, այնպես էլ տոնզիլիտները, վերին շնչուղիների, կոկորդի, թոքերի (բրոնխոէկտատիկ հիվանդություններ, աբսցես, գանգրենա, տուբերկուլյոզ), նյութափոխանակության խանգարումները, երիկամային ու լյարդային քրոնիկ անբավարարությունը լինել:
Բերանի խոռոչում գոյություն ունի անաէրոբ միկրոօրգանիզմների մի մեծ խումբ, որոնց կենսագործունեության արդյունքում արտադրվում է ծծումբ պարունակող վատ հոտով նյութ: Եթե դրանց քանակը նորմի մեջ է, ապա հոտ չի լինում, իսկ եթե ավելցուկ է առաջանում, հոտն էլ ուղեկցում է դրան:
Առավոտյան` սննդակարգի լուրջ խանգարումներից հետո, գրեթե բոլորի բերանից վատ հոտ է գալիս: Դա կարելի է ֆիզիոլոգիական երևույթ համարել: Սովորական հիգիենիկ պրոցեդուրաներից հետո (բերանի խոռոչի ողողում, ատամների մաքրում) այդ հոտը լրիվ անցնում է:
Հալիտոզը հիվանդագին է համարվում, եթե բոլոր նշված պրոցեդուրաներից հետո էլ հոտը մնում է:
Ահա մի քանի պատճառներ, որոնք նպաստում են բերանի տհաճ հոտի առաջացմանը.
1. բերանում չորությունը,
2. թանձր թուքը,
3. լորձի ավելցուկը կոկորդում,
4. սպիտակուցներով հարուստ սնունդը,
5. ծխելը,
6. ալկոհոլը,
7. հորմոնալ խանգարումը,
8. բերանում չորություն առաջացնող դեղորայքի կիրառումը,
9. շաքարային դիաբետը,
10. տոնզիլիտը (կոկորդաբորբ),
11. պարադոնտոզը (լնդերի հիվանդությունները),
12. կարիեսը:
Թվարկված պատճառներից վերջին երկուսի դեպքում է միայն բերանի խոռոչի հոտը վերացնելու համար ստոմատոլոգի օգնություն պահանջվում:
Ընդհանուր հիվանդությունների դեպքում (ինֆեկցիոն, նյութափոխանակության խանգարում ու հատկապես ստամոքս-աղիքային տրակտի խանգարումներ` կապված ստամոքսի խոցի հիվանդության, գաստրիտների, աղիների բորբոքումների (կոլիտ), դիսբակտերիոզ ևն) լեզվի արտահայտված փառակալման երևույթ է նկատվում հատկապես լեզվի հիմքի մոտ: Այդ փառի տակ զարգանում են անաէրոբ մանրէներ, որոնք էլ հանգեցնում են բերանից տհաճ հոտի: Նման դեպքում տեղային հիգիենան, ասենք` ողողումը, նույնիսկ հակամանրէ դեղամիջոցներով ու ջրածնի պերօքսիդով, փառի քերումը և մյուս միջոցները ժամանակավոր արդյունք են տալիս: Դրա համար, լավ արդյունք ստանալու նպատակով հարկավոր է խնդրի հիմնավոր լուծում գտնել, այն է` հիվանդությունների բուժում: Նման օրինակները բազում են, երբ ստամոքսաղիքային ֆունկցիայի կարգավորումը հանգեցրել է հոտի իսպառ վերացմանը:
Աֆտոզային ստոմատիտ. ( հաճախ է մանուկների մոտ լինում, սակայն մեծահասակների հետ էլ է պատահում) լեզվի, այտերի ներսի կողմի, լնդերի ու շուրթերի լորձաթաղանթի վրա բշտեր վերքեր, խոցեր են առաջանում, որոնք ծածկված են մոխրագույն ֆիբրինային թաղանթով: Դրանց մեծ քանակության դեպքում առաջանում է դողէրոցք, լիմֆադենիտ, թուլություն, ուժեղ ցավով պայմանավորված ախորժակի կորուստ: Այդ բշտերը սովորաբար վարակիչ հիվանդությունների հետևանք են, սակայն բոլորի մոտ ու միշտ չէ, որ դրանք բորբոքային պրոցեսներ են առաջացնում:Ստամոքս-աղիքային տրակտի ֆունկցիայի խանգարումների ու ավիտամինոզի դեպքում օրգանիզմը թուլանում է, իմունիտետը` ընկնում, ու որպես հետևանք աֆտոզային երևույթ է առաջանում: Ու եթե դրանք շատ են, բնականաբար, վատ հոտն էլ անպակաս է:
Հալիտոզի բուժումը
Կարիեսի դեպքում անմիջապես բուժել ատամները, իսկ եթե անհնար է այլևս փրկել դրանք, ապա հեռացնել: Տարբեր պատճառներով առաջացած ստոմատիտների դեպքում հուսալի ու լավագույն միջոց է համարվում քրքումը, այդ թվում և ռադիոթերապիայի հետևանքով առաջացածները (բերանի խոռոչի քաղցկեղային հիվանդությունների բուժման ժամանակ), ինչպես և քիմիաթերապիայի դեպքում: Մեր տեղեկության համաձայն` քրքումն ամենահրաշալի միջոցն է այս դեպքի համար: Արևելքի բոլոր երկրներում հազարամյակներ շարունակ քրքումն օգտագործվում է որպես համեմունք: Այնպես որ վստահ կարելի է ասել, որ քրքումը բացարձակ անվնաս միջոց է անգամ տարբեր չափաբաժինների պարագայում: Այն հզոր հակամանրէ ու հակավիրուսային տեղային ազդեցություն է ունենում ու հրաշալի հակաբորբոքային ու վերքը սպիացնող միջոց է:
Քրքումն իմունիտետը խթանող հեպատոպրոտեկտոր է ու նույնիսկ լուրջ հակաքաղցկեղային միջոց է: Լավագույն ազդեցության համար երեկոյան երեկոյան քնից առաջ պետք է կես թեյի գդալ աղացած քրքում խմել: Այն բոլորովին տհաճ չէ ու նույնիսկ քմահաճ երեխաները կարող են առանց դժվարության խմել: Դրա համար փոշին լցնում են լեզվի վրա ու ոչ մեծ քանակությամբ ջրով կուլ տալիս: Դրանից հետո բերանը ողողել պետք չէ, քանի որ քրքումի ինչ-որ քանակություն մնում է լեզվի, լնդերի վրա: Այն վառ-նարնջագույն է, այնպես, որ բերանը զննելիս կարելի է հեշտությամբ նկատել: Եթե խնդիրը լուրջ է, ապա կարելի է քրքում ընդունել օրական մի քանի անգամ, սնունդ ընդունելուց հետո: Այն այնքան լավ ազդեցություն է ունենում, որ անգամ առավոտյան բերանից հոտ չի գալիս: Հոտ չի գալիս անգամ ատամնաթելով ատամների արանքները մշակելու ժամանակ:
Քրքումը լավ ազդեցություն է ունենում նաև ստամոքս-աղիքային տրակտի վրա, վերացնում է բորբոքումները, դիսբակտերիոզը, բարձրացնում է իմունիտետը, շատ արագ նպաստում է աֆտոզային խոցերի ապաքինմանը, կտրուկ թեթևանում է լնդաբորբը, գինգիվիտը, ֆարինգիտը, լյարդի ֆունկցիան է կարգավորվում:
Քիմիա- և ռադիոթերապիայի դեպքում քրքումը կիրառվում է ստոմատիտի կանխարգելման կամ բորբոքային պրոցեսները նվազեցնելու նպատակով:
Քիթ-կոկորդի բորբոքային հիվանդություններն ինքնին կարող են բերանից վատ հոտի առաջացման, քթով շնչառության խանգարման ու բերանի չորության պատճառ դառնալ, ինչը կարող է հանգեցնել մանրէների չափազանց բազմացման: Ռինիտների, սինուսիտների, ադենոիդների դեպքում շատ լավ արդյունք է տալիս շնչուղիների մեջ մեկ ամիս շարունակ օրական 3 և ավելի անգամ ծիծեռնախոտի (չիստոտել) հյութ կաթեցնելը: Տոնզիլիտների, ֆարինգիտների դեպքում լավ օգնում է նաև ակնամոմի թուրմը: Հնացած տոնզիլիտի դեպքում առաջարկվում է 5-6 օր ըմպանին 1%-անոց ֆորմալին քսել, օրական մեկ անգամ, առանց ընդմիջման, ցանկալի է քնելուց առաջ: Անհրաժեշտության դեպքում պրոցեդուրան կրկնել 1-2 շաբաթից:
Լավ ազդեցություն է ունեում նաև ջրային ոսպը (ռյասկա. լայն տարածում ունեցող ջրային բույս է): Այն կիրառում են մեղրի հետ խառնած 1 թ/գդալ, օրական 1 անգամ, 10 օր, ապա` շաբաթական մեկ անգամ: Այն հրաշալի կանխարգելիչ միջոց է սեզոնային մրսածության հետևանքով հիվանդությունների դեմ, որոնց մեծ մասը վարակիչ բնույթ ունի, ինչպիսին սովորական հերպեսն է կամ էլ աֆտոզային ստոմատիտը:
Եթե անգամ լուրջ բողոքներ ստամոքսաղիքային տրակտի հետ կապված չկան, այնուամենայնիվ երկարատև ու տհաճ ախտորոշման գործընթացն անցնելու փոխարեն կարելի է մի քանի շաբաթ կղմուխի (դեվյասիլ), մեղվամշկի (պիժմա), խատուտիկի արմատների կամ եղերդակի (ցիկորի) եփուկ խմել:
Բերանի տհաճ հոտը կարող է շատ լուրջ հիվանդության հետևանք լինել, ինչպիսին լյարդի անբավարարությունն է, քաղցկեղը կամ նեկրոտիկ անգինան: Նման հիվանդությունների բուժումը շատ լուրջ խնդիր է ու, բնականաբար, վերը թվարկված միջոցներով այն բուժել հնարավոր չէ:
Սմբատ Գրիգորյան
բուսաբույժ