ԼՂՀ ՊԲ-ն և «Հետաքննող լրագրողներ» ՀԿ-ն լրագրողներին հնարավորություն էին ընձեռել մի օր ապրելու զինվորի կյանքով` բանակն ավելի լավ հասկանալու և լուսաբանելու համար:

Արևելյան ուղղության պաշտպանական շրջան մեկնելու համար Ստեփանակերտից առավոտյան 9-ին դուրս ենք գալիս: Ոլորապտույտ հյուսիս-հարավ ճանապարհով երկու ժամ անց արդեն Հադրութում ենք, որտեղ մեզ է սպասում զինվորական մեքենան` պաշտպանական շրջան ուղեկցելու համար: Այստեղ հանդիպում ենք N միավորման հրամանատարի տեղակալ, գնդապետ Խորեն Հովսեփյանին, որը դժգոհում է նորակոչիկների կրթական մակարդակից: Զարմանում ենք, երբ լսում ենք, որ շատ զինվորներ անգամ իրենց անուն-ազգանունը գրել չեն կարողանում, և զինվորական ծառայությանը պատրաստելու փոխարեն նրանց գրագիտություն են սովորեցնում:

Զինվորական մեքենայով շարունակում ենք ճանապարհը, որն այս անգամ արդեն տեղ-տեղ քանդված է: Մեզ ուղեկցող զինվորականը նշում է, որ ճանապարհը 25 տարվա պատմություն ունի, ժամանակին բազմաթիվ տանկեր են վրայով անցել, այնպես որ լավ է պահպանվել: Կեսօրն անց արդեն մարտական հերթապահություն իրականացնող զորամասերից մեկում ենք. առաջինը, որ աչքի է զարնում, կատարյալ մաքրությունն է, անգամ քարերն են փայլում: Երկրորդը զինվորական կարգապահությունն է. ամեն ինչ ասվում և արվում է միաժամանակ, հավասար ու համահունչ:

Ծառայությունն ընթանում է բնականոն հունով. շարային պատրաստության դասաժամ է: Լրագրողներիս դիմավորում է ժպտերես մայոր Ռաիսան, որը, սակայն, իր մասին խոսելուց հրաժարվում է. «Ձևականություններ չեմ սիրում, իմ գործն է, անում եմ»:

«Հիվանդությունները ո՛չ զորամաս, ո՛չ ազգություն չեն հարցնում»

Լրագրողներիս զորամասում ամեն ինչ հետաքրքրում է, ուզում ենք ամեն ինչ տեսնել, իմանալ: Շրջայցը սկսում ենք բուժկետից, որտեղ տվյալ պահին բժիշկ-մասնագետ, ավագ լեյտենանտ Սևան Իրիցյանը սանհրահանգիչների հետ դաս է անցկացնում: Սանհրահագիչները զինվորներից ընտրված մասնագետներ են, որոնք Մուրացան հոսպիտալում հատուկ պատրաստվել են և ամեն օր էլ բժշկի մոտ դասերի են հաճախում ըստ դասացուցակի. նրանք զորամասում բժշկական ծառայության նախավերջին օղակն են:
Բժիշկ, ավագ լեյտենանտ Սևան Իրիցյանը ներկայացնում է բուժկետի աշխատանքը
Ավագ լեյտենանտը, որ տվյալ զորամասում մոտ երկու տարի է, ինչ ծառայում է, նշում է, որ զինվորների դժգոհությունները սեզոնային բնույթ ունեն. ձմռանը շատ են շնչառական վարակները և դրանցով պայմանավորված թոքաբորբերը: «Հիվանդությունները ո՛չ զորամաս, ո՛չ ազգություն չեն հարցնում, նույն հաջողությամբ թշնամին էլ է հիվանդանում»,- ասում է Իրիցյանը` հավելելով, որ հետևում է նաև ջրծաղիկի սեզոնը. ընդամենը մի հիվանդ կա:

Իսկ եղանակի տաքանալուն զուգահեռ սկսվում են վերքերի հետ կապված խնդիրները և միջատների խայթոցները:

Մտնում ենք դեղերի պահեստ, ուսումնասիրում դեղորայքի ժամկետը. ամեն ինչ կարգին է:

«Դեղորայքային ապահովությունը իդեալական չէ, բայց բավարարում է աշխատանքի համար, դեպքեր չեն եղել, որ հիվանդ լինի և անհրաժեշտ դեղորայք չլինի, միշտ ունենք դեղորայքի անհրաժեշտ պաշարը»,- ասում է բժիշկը և ցույց տալիս դեղորայքը` նախատեսված երակների լայնացման, սրտանոթային խնդիրների և այլ հիվանդությունների համար, որոնք զինվորների մոտ շատ քիչ են հանդիպում: Համապատասխան տեղում պահվում է նաև հակագյուրզինը. տեղանքում օձերը շատ են, տարեկան օձի խայթոցի 3-4 դեպք է գրանցվում:

Բժիշկն անդրադառնում է նաև վստահության պակասի խնդրին, որն առկա է նաև քաղաքացիական կյանքում. «Շատ դեպքերում երեխան որևէ խնդիր է ներկայացնում, ծնողը նույնը նկարագրում է դեղատան աշխատողին, և վերջինս էլ ինչ-որ դեղ է տալիս, դեղորայքը չգիտես, թե ինչպես հասնում է զորամաս, երեխան օգտագործում է, տեսնում է, որ չի օգնում, նոր գալիս է բժշկի: Հաճախ տեղյակ չեն պահում, որ այլ դեղորայք են օգտագործել, և փաստորեն կարող է ծանր հետևանք լինել»:

Ճաշարան. ամեն ինչ բավարարից էլ լավ է

Մայոր Աշոտ Մանասյանը ներկայացնում է ճաշարանի աշխատանքը և զինվորի ճաշացանկը
Հաջորդը ճաշարանն է, մինչև ճաշը դեռ մեկ ժամ կա, և ընթանում են նախապատրաստական աշխատանքներ: Այցելության օրը զինվորների առաջին ճաշատեսակը մակարոնով և մսի պահածոյով սուպ է, երկրորդը` բրնձով և ոսպով կոմբինացված շիլա, թթու կաղամբով աղցան և կետչուպ: Իսկ երեկոյան ճաշացուցակով նախատեսված է հնդկաձավարով շիլա, պանիր և թթվասեր (երբեմն էլ` թթվասերի փոխարեն ձկան պահածո) և քաղցր թեյ. ամեն ինչ հաշվարկված է այնպես, որ զինվորը անհրաժեշտ քանակությամբ կալորիաներ ստանա:

Զորամասի պարենային ծառայության պետ մայոր Աշոտ Մանասյանը նշում է, որ տոնական օրերին զինվորներին հատկացվում են նաև միրգ և քաղցրեղեն:

Իսկ առաջնային գծում զինվորների ճաշացանկում ընդգրկված է նաև երշիկեղեն, խտացրած կաթ, բնական հյութ, մարինադ: «Էնպիսի սնունդ է, որ ամեն մարդ իր ընտանիքին կարողանա ապահովել, լավ կլինի, ամեն ինչ բավարարից էլ լավ է»,- ասում է Մանասյանը:

«Եթե պատերազմը քոնն է, խաղաղությունն էլ քոնը կլինի»
Սոս Գասպարյանի անվան մահճակալը զորամասում
Այցելում ենք նաև բաղնիք, որտեղ սպիտակ սալիկները փայլում են մաքրությունից. արդեն տարուց ավելի է` զինվորները շաբաթը մեկ անգամ լողանում են այսպես ասած եվրովերանորոգված բաղնիքում:

Կատարյալ մաքրություն է նաև կացարանում: Օրապահը «Վաշտ, զգաստ» է կանչում, իսկ հերթապահ սերժանտը զեկուցում է, որ արտառոց դեպքեր տեղի չեն ունեցել:

Ննջասենյակում պատերից կախված են տարբեր մրցանակների մասին վկայող կարմիր դրոշակներ: Անկյուններից մեկում սպիտակ մահճակալ է դրված, վերևում` «Եթե պատերազմը քոնն է, խաղաղությունն էլ քոնը կլինի». Սոս Գասպարյան» գրություն: Ամեն զորամասում որևէ ազատամարտիկի անունով մահճակալ կա, որը հոգևոր նշանակություն ունի զինվորների համար:

«Բանակ նշանակում է տղամարդու տեղ»

Լրագրողներիս զորամասի տարածքում ուղեկցում է փոխգնդապետ Յուրա Ավշարյանը, որ արդեն 20 տարվա սպայական փորձ ունի. վստահեցնում է, որ կազմավորման շրջանի և ներկայիս բանակի միջև փոփոխությունները հսկայական են և դրական:

«Բանակ նշանակում է տղամարդու տեղ,- ասում է Ավշարյանը:- Միայն կամքից թույլ մարդը կարող է հրաժարվել բանակում ծառայելուց: Եթե մարդ հրաժարվում է իր հայրենիքը պաշտպանելուց, վաղը հեշտությամբ կհրաժարվի նաև իր ընտանիքին տեր կանգնելուց: Կյանքի այս դպրոցի դժվարությանը եթե չի հարմարվում, հրաժարվում է հայրենիքը պաշտպանելուց, հեշտությամբ մյուս դժվարություններից էլ կհրաժարվի»:

Փոխգնդապետը վստահեցնում է, որ բանակում իսպառ վերացված է ծեծ հասկացությունը, իսկ ներկայիս ամենամեծ խնդիրներից է փողոցային բարքերի թափանցումը բանակ. «Մարդիկ տարբեր շրջաններից են գալիս, մեկը` գյուղից, մեկը` քաղաքից, մեկի շրջապատը այլ է եղել: Փողոցային բարքերի, զրույցների զորամաս թափանցումն է խնդիրների հիմքը»:

Հնարավոր խնդիրներից խուսափելու, ստորաբաժանումներում առողջ բարոյահոգեբանական մթնոլորտ և կայուն միջանձնային հարաբերություններ ստեղծելու համար աշխատանքներ են տարվում, զինվորներին ընդունելիս անձնական տվյալների հաշվառում է կատարվում և հետագայում բոլորի հետ անհատապես աշխատանք է տարվում:

«Մեր զորամասում սպա-զինվոր, զինվոր-զինվոր ծեծի դեպքեր չկան, չէի ուզենա, որ ընդհանրապես լիներ, բայց ցավոք մանկապարտեզում էլ, դպրոցում էլ երեխաները միմյանց ծեծում են, անգամ տարիքն առած մարդիկ են իրար ծեծում, բայց որ վերցնենք, թե դա մասայական է, այդպիսի բան չկա»,- ասում է Ավշարյանը:

Զորամասերում ներդրվել է նաև հոգեբանի հաստիքը, որն աշխատում է թե՛ զորամասում, թե՛ դիրքերում մարտական հերթապահություն իրականացնող զինվորների հետ: Առաջնագծի զորամասերում կա նաև հոգևորական, որը դիրքեր մեկնելուց առաջ օրհնում է զինվորներին և աղոթում նրանց համար:

Օրակարգն այնպիսին է, որ զինվորը պարապ ժամանակ չունենա, քանի որ հենց պարապությունից են նաև միջանձնային հարաբերություններում խնդիրներ առաջանում: Իսկ զինվորի օրակարգը հետևյալն է. առավոտյան վերկաց, մարմնամարզություն, առավոտյան ստուգատես, նախաճաշ, որից հետո պարապմունքներն են սկսվում մինչև ժամը 13:50, ժամը 2-ին ճաշն է, հետո հետճաշյա հանգիստ, որ զինվորը կերածը մարսի, ապա հետճաշյա պարապմունքներն են, հետո վերակարգի պատրաստում, զենքի մաքրում, զենքի խնամք, սպորտ-մասայական միջոցառումներ, դաստիարակչական աշխատանքներ, լուրերի և զինուժի դիտում, հետո արդեն երեկոյան զբոսանք և քուն:

Այսօրվա Հայոց պատմությունը զինվորի զենքով է գրվում
Ավագ լեյտենանտ Մաքսիմ Գրիգորյանն ու իր 2 եղբայրներն ընտրել են զինվորական ծառայությունը. «Հայրենիքի սահմանը պետք է պահվի»
Զորամասում մեզ հետաքրքրող շատ բաներ դեռ կան, սակայն ունենք միայն մեկ օր, ուստի շտապում ենք դեպի պաշտպանական դիրքեր: Բլուրի ստորոտին հագնում ենք մոտ 7 կգ-ոց զրահաբաճկոնը և 2 կգ-ոց սաղավարտը և ծանրացած մտնում խրամատ: Հրամանատարը զգուշացնում է, որ հանկարծ խրամատից գլուխը դուրս չհանենք. հակառակորդը քնած չէ, իսկ դիպուկահարի համար անզգույշ դիտորդին վերացնելը 1-2 վայրկյանի գործ է. մեզ և թշնամուն ընդամենը 80 մետր հեռավորություն է բաժանում:

Խրամատով լուռ ու հևիհև առաջ ենք գնում, մի քանի րոպերից այլևս ուսերս և վիզս ծանրությունից անզգայացել են: Դիրքում մեզ դիմավորում են հերթապահ զինվորները` ժպիտը դեմքին, կարծես ո՛չ զենքուզրահի ծանրությունն են զգում, ո՛չ էլ թշնամին է մի քանի մետր այն կողմ:

Հերթապահը զեկուցում է, որ մեր այցելությունից 2 ժամ առաջ կրակոցներ են հնչել, բայց ոչ տվյալ դիրքի ուղղությամբ: Մենք էլ ենք դիտարկում իրականացնում, սակայն 1-2 վայրկյանի ընթացքում հասցնում եմ միայն առջևում փռված հարթավայրը տեսնել ու զարմանալ, թե ինչ սուր աչք ունեն մեր զինվորները, որ հասցնում են վայրկյանների ընթացքում նկատել հակառակորդի դիրքերում տեղի ունեցող ամեն մի շարժը:

Հերթապահություն իրականացնողներից է դիրքի ավագ սերժանտ Ալիկ Պապոյանը, որ
Ավագ սերժանտ Ալիկ Պապոյան. «Որ մտածում ես հայրենիքդ ես պահում, հետևումդ Հայաստանն ա, հայ ժողովուրդը, օրդ ուրախանում ա»
արդեն 22 ամսվա ծառայող է: Ծնողների միակ արու զավակն է, ապագա տնտեսագետ, չնայած չի բացառում, որ կարող է զինվորականի գործը շարունակել:

Կրակոցների ու թշնամու մասին խոսում է շատ հանգիստ: «Չենք էլ հիշում, թե երբ են վերջին անգամ մեզ վրա կրակել, բայց դե կրակոցի ձայներ լսվում են,- ասում է Պապոյանը:- Կարանտինում ավելի թեթև էինք մտածում, բայց երբ եկանք դիրքեր, թուրքը դիմացդ է, առաջինը մտածում ես զգոնության մասին, հետո էնպես անես, որ ամեն ինչ բոլոր դեպքերում նորմալ լինի»: Նշում է, որ դրա համար պետք է պահպանել անվտանգության բոլոր 16 կանոնները, այն է` առջևի եզրի խրամատից առաջ չանցնել, հերթապահությունը տանել սաղավարտով և զրահաբաճկոնով, հենակետի դիրքի ավագի կողմից ուղեկցվող անձանցից բացի որևէ մեկին թույլ չտալ անցնել նշված արգելված սահմանը, տեղաշարժը կատարել միայն խրամատներով և խրամուղիներով, զենքը լիցքավորել և լիցքաթափել դրա համար սահմանված տեղերում, զերծ մնալ օձերից, կարիճներից, թունավոր նյութերից, դրանց խայթման դեպքում ցույց տալ առաջին բուժօգնություն և զեկուցել վերադաս հրամանատարությանը և այլն:

Ասում է, որ ծառայության երկու տարիները կորած չի համարում, շատ բան է սովորել, մյուսներին էլ խորհուրդ է տալիս ոչ մի դեպքում չխուսափել ծառայությունից. «Կարևորը` սովորել ենք դժվարությանը դիմանալ, ամեն հարցում իրար կողքի լինենք, իրար օգնենք, սովորել ենք ընկածին վեր բարձրացնել, այս երկու տարին շատ բան ա տվել»:

Սուրենը երկու ամսից կզորացրվի: Ասում է, որ երղբորը խորհուրդ կտա անպայման լավ ծառայել` ծառայությունը պետք է
Հարցին, թե ինչպես է անցնում օրը, պատասխանում է. «Օրը ոնց ուզում ա` անցնի, բայց որ մտածում ես հայրենիքդ ես պահում, հետևումդ Հայաստանն ա, հայ ժողովուրդը, օրդ ուրախանում ա»:

Պարզվում է, որ զինվորները քչախոս են, բոլոր հարցերին պատասխանում են` այո, ոչ կամ ճիշտ այդպես:

20-ամյա Արտակ Զաքարյանին 8 ամիս է մնացել ծառայելու, հերթապահություն է իրականացնում ու ընթացքում մեր հարցերին «ճիշտ այդպես» պատասխանում: Իսկ այն հարցին, թե ծառայության երկու տարիները կորա՞ծ է արդյոք համարում, զարմացած պատասխանում է. «Չէ, ի՞նչ կորցնել»:

Արմենն էլ արդեն 10 ամսվա ծառայող է: Պատմում է, որ մինչ բանակ զորակոչվելը շուտ էր բռնկվում, բայց հիմա բնավորությունը փոխվել է, ավելի հանգիստ է դարձել. «Որ նոր էի եկել, դեպքեր պատահում էին, բայց ժամանակի ընթացքում ամեն ինչ հարթվել է»: Նշում է, որ առաջին գծում ծառայությունը ո՛չ դժվար է, ո՛չ էլ վախենալու. «Պարզապես պետք է զգուշանաս, որ կարողանաս պոստ պահել»:

Եֆրեյտոր Գևորգ Ղազարյանն էլ ասում է, որ մեկ ամսից բանակ կզորակոչվի իր կրտսեր եղբայրը, որին կտա նույն խորհուրդը, ինչ ժամանակին իրեն են տվել. «Հրամանատարներին լսիր, հրամանները կատարիր»:

Զորամասի հրամանատարն ասում է, որ սովորաբար զորացրվելուց հետո բոլորն ասում են, թե բանակում սարեր են շուռ տվել, բայց նորակոչիկները գալիս են բանակ ու տեսնում, որ

20-ամյա Արտակը լուրջ հերթապահությունն է տանում ու բոլոր հարցերին պատասխանում` ճիշտ այդպես
սարեր շուռ տվողներ չկան, բոլորն էլ հավասար ծառայում են:

Հրամանատարը նշում է, որ մեծ խնդիր է նորակոչիկների ոչ բավարար գրագիտությունը. «Նորակոչիկների անգրագիտությունը լրացուցիչ աշխատանք ու ծանրաբեռնվածություն է: Օրինակ` այս տարի 25 հոգու գրել-կարդալ ենք սովորեցրել: Նախարարի հրամանով զինավանում դպրոց է ստեղծվել, գրել-կարդալ չիմացող նորակոչիկներին այդ դպրոց ենք ուղարկում, կարճ ժամանակամիջոցում սովորում են»: Նշում է, որ ֆիզիկական պատրաստվածությամբ էլ չեն փայլում, եթե դպրոցում ֆիզկուլտուրայի դասերից կարող են փախչել, բանակում մարզվելուց չեն կարող խուսափել:

Անդրադառնալով միջանձնային հարաբերությունների խնդրին` գնդապետը նշում է, որ սպայական կազմն ունի համապատասխան կրություն, զինվոր-սպա հարաբերություններում խնդիրներ չկան. «Միջանձնային խնդիրներ հիմնականում զինվորների միջև են առաջանում, որ ուսումնասիրում ես, ամենաչնչին բանից կարող է խնդիր առաջանալ, բայց հանձնաժողովներն աշխատում են, դիրքեր գալուց առաջ բոլորի հետ բացատրական աշխատանքներ են տարվում, խնդրի առկայության դեպքում սերժանտները զեկուցում են, այսինքն` կարևոր է, որ հավատան իրենց հրամանատարին»:

«Ծառայությունն ընդամենը հայրենիքի պաշտպանություն է, իսկ հայրենիքի պաշտպանության համար զինվորը պետք է պատրաստ լինի»:

Ավագ Լեյտենանտ Մաքսիմ Գրիգորյանն էլ նշում է, որ զինվորների մեջ չպետք է տարբերություն դրվի, պետք է արդարությունը պահպանվի: Իսկ զինվորական դառնալն իմաստավորված է, «հայրենիքի սահմանը պետք է պահվի»: Այդ մտայնությամբ Գրիգորյանը և երկու եղբայրներն ընտրել են զինվորականի ծառայությունը:

Շրջում ենք մի քանի դիրքերում, ամեն տեղ զինվորները զգոն ծառայությունն են տանում: Սննդի պահարաններում համապատասխան քանակությամբ երշիկեղեն է, պահածոյացված սնունդ, հաց, խտացրած կաթ, քաղցրաբլիթներ, բնական հյութ:

Լրագրողներս էլ զինվորների ճաշատեսակներից ենք համտեսում` մակարոնով և մսով փլավ: Վախեցած համտեսում ու մնում ենք զարմացած. շատ համեղ է:

Ամեն դիրքում վազվզում են նաև շներ` հայկական գամփռներ, որոնք կհոշոտեն դիրքի անդորրը խանգարել փորձող ամեն օտարին: Մեզ վրա էլ չեն հարձակվում զինվորների շնորհիվ, որոնք մի քանի անգամ հանգստացնում են շներին ու կրկնում` մերոնքական են:

Արդեն երեկո է ու պետք է նորից քաղաքացիական կյանք վերադառնանք` սահմանի պաշտպանությունը թողնելով 18-20-ամյա երիտասարդներին, որոնց առօրյայում երեխաներ ենք համարում, բայց նրանք, սահմանին կանգնած, մեր խաղաղությունն ու անդորրն են ապահովում:

Զրահաբաճկոնը հանելուց հետո ինձ շատ թեթև եմ զգում, ու թեթևությունից սկսում եմ ժպտալ: Ակամա հիշում եմ զինվորներին, որոնք զրահաբաճկոնով էլ էին ժպտում, իսկ «ինչպես ես» հարցին պարտադիր «լավ եմ» պատասխանում և մեր լեռների պես հպարտ նայում թշնամուն:

Վերադարձին անցնում ենք Մարտունիով. այստեղ կյանքն ընթանում է իր բնականոն հունով. մարդիկ հող են մշակում, երեխաները փողոցում վազվզում են, խաղում, քիչ է մնում մոռանանք, որ ընդամենը մի քանի կիլոմետր այն կողմ զինված թշնամին է, որի առաջխաղացումը կասեցնում է սահմանին կանգնած հայ զինվորը` 18-ամյա երիտասարդը:

 

Tags: բանակ