Սեպտեմբերի 2-ին անկախ Արցախը կդառնա 22 տարեկան. բավական քիչ ժամանակ՝  լուրջ ու շոշափելի արդյունքներ ունենալու և բազմաթիվ ու բազմապիսի խնդիրները լուծելու համար, սակայն բավական երկար` թշնամու մշտական սպառնալիքի ներքո ժողովրդավարություն և պետականություն կերտելու համար:

1991 թ. օգոստոսի 30-ին Ադրբեջանը հայտարարեց իր անկախության մասին: Մի քանի օր անց` սեպտեմբերի 2-ին, Ստեփանակերտում տեղի ունեցավ պատգամավորների մարզային և Շահումյանի շրջանային խորհրդի համատեղ նստաշրջան, որտեղ ընդունվեց «Հռչակագիր Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հռչակման մասին»: Նույն թվականի դեկտեմբերի 10-ին տեղի ունեցավ հանրաքվե, որը հաստատեց Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը: Այդ օրը ԼՂՀ բնակչության 80%-ը մասնակցեց հանրաքվեին, և մասնակցածներից շուրջ 99%-ից ավելին քվեարկեց հօգուտ անկախության:

1991 թ. դեկտեմբերին արցախցիները մասնակցեցին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Գերագույն խորհրդի պատգամավորների ընտրություններին: Ձևավորվեց հանրապետության բարձրագույն օրենսդիր մարմինը` Գերագույն խորհուրդը: Իսկ 1992 թ. հունվարին տեղի ունեցավ հանրապետության Գերագույն խորհրդի առաջին նստաշրջանը, որն ընդունեց ԼՂՀ-ի անկախության հռչակագիրը: Հանրապետության Գերագույն խորհրդի նախագահ ընտրվեց Արթուր Մկրտչյանը: Ստեղծվեց ԼՂՀ նախարարների խորհուրդ, որի վարչապետ նշանակվեց Օլեգ Եսայանը: Շուտով հանրապետությունն ունեցավ իր պետական դրոշը, զինանշանն ու օրհներգը: ԼՂՀ դրոշը եռագույն է` կարմիր, կապույտ, նարնջագույն` սպիտակ գույնի հնգատամ սանդղանման զարդանախշով:

Իհարկե, ոչ ոքի համար նորություն չէ, թե ինչպիսի ծանր ժամանակներում ու պայմաններում է իր առաջին քայլեր սկսել հայկական երկրորդ հանրապետությունը. պատերազմ, տնտեսական շրջափակում, զրկանք և այլն: Բայց նորանկախ ու փոքրիկ պետությունն իր մեջ ուժ գտավ մեկ անգամ միջազգային հանրությանն ու պատմությանն ասելու, որ ինքն  այլևս ինքնուրույն է ցանկանում շարունակել իր ուղին: Եվ անկախությունը կերտվեց արյունով, ամրագրվեց պատերազմում տարած հաղթանակով:

Այսօր արդեն Արցախը աշխարհին է ներկայանում որպես կայացած պետականությամբ, ինքնիշխան ու ժողովրդավարական արժեքների հետևող երկիր` անկախ ճանաչումից:

22 տարիների հեռվից արդեն մի հարց է առաջանում` ի՞նչ ձեռքբերումներ ու ի՞նչ ձախողումներ ունեցավ ազատ Արցախն իր անկախության 22 տարիներին:

Ղարաբաղյան պատերազմում հաղթանակ տարանք, գրեթե առաջին անգամ երկարատև պատերազմում լուրջ հաջողության հասանք` ունենալով ավելի քիչ մարդկային ու տեխնիկական ռեսուրսներ, քան հակառակորդը: Եվ այդ իմաստով՝ մենք մեր  գլխավոր խնդիրը լուծել ենք: Մնում է` դիվանագիտական ասպարեզում ԼՂՀ դե ֆակտո անկախությունը հասցնենք դե յուրեի:

Այս հարցում, ներկա դրությամբ, բավականին հակասական կարծիքներ կան: Մի կողմից, ըստ էության, համաձայն Մադրիդյան սկզբունքների, միջազգային հանրությունն ընդունում է, որ ղարաբաղցիներն ունեն ինքնորոշման իրավունք: Մյուս կողմից` այդ ինքնորոշման  իրավունքի հստակ տեխնոլոգիան դեռ ոչ ոք չի պատկերացնում, այդ թվում նաև` միջազգային հանրությունը: Հենց այստեղ է, որ մենք հայտնվում ենք վտանգավոր ու հակասական վիճակում, որովհետև այդ նույն  մադրիդյան սկզբունքները բավականին հեղհեղուկ են, և դրանց համաձայն` մենք կարող ենք  հաջողության հասնել և դե յուրե իրականություն դարձնել ԼՂՀ անկախությունը: Եվ ճիշտ հակառակը. եթե չկարողանանք Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ընթացող սառը պատերազմում հասնել հաջողության, ապա կարող ենք նաև տանուլ տալ Ղարաբաղյան խնդրում:

Աշխարհի դիվանագիտական պատմության մեջ, համաձայնվենք թե ոչ, ամրագրվել է «ուժն է ծնում իրավունք» սկզբունքը: Այդպես է նաև այսօր. Մերձավոր Արևելքում, Բալկաններում, Ասիայում և բոլոր այն տեղերում, որտեղ դեռ տաք հակամարտություններ կան: Վերջիվերջո, դիվանագիտությունն ամրագրում է այն սահմանները, որոնք զենքով ու արյունով են գծվել: Սա արդեն դարձել է անհերքելի ճշմարտություն:

Արցախի անկախության միջազգայնորեն ճանաչման  ճանապարհին

Բայց Արցախյան ճակատում հաղթանակ տանելու դերն ու նշանակությունը կարևոր է ոչ միայն դիվանագիտական ասպարեզում ու ԼՂՀ-ի` միջազգային ճանաչման գործընթացում: Տևական անհաջողություններից ու պարտություններից հետո առաջին անգամ հայ ազգը, զենքով ու իր սեփական կյանքը զոհաբերելով, ապացուցեց, որ ինքն այս աշխարհում ապրելու իրավունք ունի: Հիմնական ձեռքբերումներից մեկն այն է, որ ԼՂՀ-ն, որպես  անկախ պետություն ու պետականություն, կայացած է  միջազգային նորմերի տեսանկյունից: Այն վերջնականապես կայացած պետություն է թե՛ բանակի իմաստով, թե՛ պետական ինստիտուտների ու կառույցների իմաստով և, առավել ևս, ժողովրդավարության չափանիշների հաստատման իմաստով: Այս տեսանկյունից Արցախը չի զիջում ժամանակակից եվրոպական երկրներին, և նույնիսկ, նախագահական ու խորհրդարանական ընտրությունների որակով գերազանցում է եվրոպական մի շարք  երկրների:

Ճիշտ է` ԼՂՀ ցանկացած ընտրություններից երկու-երեք օր հետո սկսվում են ինչ-որ արձագանքներ, գնահատականներ: Իսկ եթե ԼՂՀ նախագահական հերթական ընտրություններն անխափան իրականացվում են, նշանակում է` մեր երկրորդ պետականությունն ավելի ու ավելի է ամրապնդում իր դիրքերը, այդ թվում նաև միջազգային ասպարեզում: Ու մինչև այժմ դեռ  որևէ մեկը ԵԱՀԿ-ի կողմից երբեք դեմ չի արտահայտվել ԼՂՀ-ում անցկացվող ընտրությունների որևէ տարբերակին, և որևէ երկիր կամ պաշտոնյա երբեք չի ասել, թե ընտրությունները  կարող են խանգարել բանակցային գործընթացին:

Եվ որքան բարձր լինի Արցախում ընթացող ժողովրդավարական գործընթացների որակն ու աստիճանը, այնքան ավելի հեշտ կլինի անցնել այդ ճանապարհը, և օրերից մի օր ԼՂՀ-ն ՄԱԿ-ում կունենա իր ներկայացուցիչը, ինչպես Հարավային Սուդանը, Կոսովոն և այլն: Համենայն դեպս, միջազգային փորձն էլ է այդպես վկայում:

Ինչ վերաբերում է  բացթողումներին, ապա մենք խնդիրներ ունենք քարոզչության  բնագավառում, որ դեռ չենք լուծել, որովհետև այսօր էլ մեզ չի հաջողվել հակամարտության կերպարին  համարժեք կերպար արմատավորել միջազգային շրջանակներում:

Օրինակ` պատմական ցայտուն նախադեպեր էլ կան, որ ազգերի ինքնորոշման իրավունքի նորմերից ելնելով` անկախ պետություններ են ստեղծվում: Ազգերի ինքնորոշման իրավունքն առաջին անգամ ամրագրվեց հենց ԱՄՆ պետության սահմանադրության մեջ: ԱՄՆ պետությունը 200 տարի առաջ անգլիական գաղութարարների դեմ սեպարատիստական շարժման արդյունքում, բայց հիմք ունենալով ազգերի ինքնորոշման իրավունքը, պետություն ստեղծեց: Ու ոչ ոքի մտքով անգամ չի անցնում, թեկուզ ցածրաձայն նշել, թե ԱՄՆ-ն օկուպացրել է Անգլիայի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքները: ԱՄՆ-ն 200 տարի է` ինքնուրույն պետություն է կառուցում, ԼՂՀ-ն` 20, տարբերությունը տարիների քանակն է, բայց հիմքը ժողովրդական շարժումներն են` ազգերի ինքնորոշման իրավունքը:

 Ամեն դեպքում Արցախը շարունակում է կերտել իր պետականությունն ու ամրապնդել անկախությունը` զարգացնելով ժողովրդավարություն: Ու այդ ժողովրդավարությունը նախանձելի է անգամ Հայաստանի համար:

 

Tags: անկախություն, ԼՂՀ