ԼՕԺ. այսպես է 1937-ին «ինքնախոստովանական» ցուցմունքի տակ ստորագրել Վահագն Ազատյանը, որին մեղադրում էին ԽՍՀՄ առաջնորդ Իոսիֆ Ստալինի դեմ մահափորձ իրականացնելու մեջ:

Ազատյանը ծագումով մեղրեցի է, ծնվել է 1901-ին: Հայրը, որ Լայպցիգում էր տնտեսագիտություն ուսումնասիրել, քաջ գիտակցում էր կրթության կարևորությունը: Ուստի երբ հիմնվում է Երևանի պետական համալսարանը, ավագ որդուն՝ Վահագնին Երևան է ուղարկում՝ տնտեսագիտություն ուսանելու: Հետո Վահագնը կրթությունը շարունակում է Մոսկվայում:

Խորհրդային Միության կազմավորման տարիներին որակյալ կրթությամբ կադրերի պահանջարկ կար: Այնպես որ Վահագնը նախ Երևանում ռայկոմի քարտուղար է նշանակվում, ապա Մոսկվա մեկնում՝ նշանակվելով ԽՍՀՄ վիճակագրական ծառայության պետ:

Խորհրդային Միության բոլոր ծայրերից տնտեսական ցուցանիշներն Ազատյանի ղեկավարած կառույցում էին կուտակվում ու ամփոփվում, ուստի նա պարբերաբար Ստալինին զեկույց էր ներկայացնում:

«Ստալինի բոլոր ելույթները տնտեսական թեմաներով գրում էր իմ քեռին, հետո Ստալինը կարդում էր, իր շտկումներն անում, ու ելույթը պատրաստ էր»,- ասում է Լյուսյա Միխայելյանցը՝ Վահագն Ազատյանի քրոջ դուստրը:

Ստալինի հետ հաճախակի հանդիպումները նաև որոշ մտերմիկ, ընկերական կապ էին ստեղծել երկուսի միջև: Հետագայում Ազատյանն իր հարազատների հետ զրույցում կհիշի, որ չնայած մտերմությանը` իրենց մեջ միշտ որոշ պատնեշ է եղել. Ստալինը խիստ մարդ էր ու չէր սիրում խառնել անձնական և գործնական հարաբերությունները:

1937-ին, երբ սկսվում են ռեպրեսիաները, ձերբակալվում է նաև Ազատյանը: Գրեթե ամեն օր Ստալինի հետ ժամերով մեկուսի աշխատող Ազատյանին մեղադրում են ԽՍՀՄ առաջնորդին սպանելու փորձի մեջ: Կարճ ժամանակ անց Մեղրիում ձերբակալում են նաև Ազատյանի հորը՝ 67-ամյա Ավետիս Ազատյանին և գնդակահարում նրան որպես ժողովրդի թշնամի, որը հակառակվում է կոմունիստական կուսակցության որոշումներին: Ավետիսը դեմ էր, որ շերամի որդերին նաև ամռանը թթի ճյուղերով կերակրեն երկրորդ  բերք ստանալու համար: Ասում էր, որ այդպիսի շահը կարճաժամկետ է, թթենիները չեն հասցնի վերականգնվել և  կչորանան նման պայմաններում:

Որդուն, սակայն, հորից տարբեր ճակատագիր էր սպասում: Նրան զանազան խոշտանգումներով ու կտտանքներով փորձում էին ստիպել, որ ընդունի մեղքը:

«Քեռուս խոշտանգումների միջոցով  ստիպել են, որ խոստովանի իր մեղքը: Ծեծ ու ջարդից բացի, նաև հատուկ խոշտանգման միջոցներ են ունեցել: Օրերով չեն  թողել, որ քնի, սոված են  պահել: Օրերով անշարժ վիճակում ջրի կաթոցի տակ են թողել, եղունգների տակ ասեղներ են մտցրել: Այդ ամենը մենք իմացանք, երբ նա ազատվեց ու վերադարձավ: Մինչ այդ ոչինչ չգիտեինք,- ասում է Լյուսյա Միխայելյանցը հավելելով,- քեռուս ձեռքերի ու ոտքերի եղունգները մեծ էին: Որ ասում էինք՝ քեռի, թող կտրենք, չէր համաձայնում, թե մի արեք, ինձ թվում է, որ էլի նույն ցավը կլինի»:

Եվ ահա, Ազատյանը ելք է գտնում, թե ինչպես և՛ ազատվի խոշտանգումներից, և՛ իր վրա չվերցնի մեղքը մի արարքի համար, որը չի  արել: Նա ռուսերեն «սուտ» բառը գրում է հայերեն տառերով՝ ասելով, թե դա իր ստորագրությունն է:

Մեղքն ընդունելուց հետո Ազատյանին 25 տարվա ազատազրկման են դատապարտում:

1954-ին, երբ Ստալինի մահից հետո դատապարտվածների գործերն էին վերանայվում, Խրուշչովը Ազատյանին իր մոտ է կանչում (Խրուշչովի հետ ևս վաղեմի ծանոթներ էին):

Երբ Մուրմանսկում բանտապետը հրամայել է Ազատյանին լողանալ, վարսավիրը մազերն է կտրել և կոստյում են հագցրել, վախեցած հարցրել է, թե ինչ են ուզում իրեն անել: Պարզվում է, որ պետք է Մոսկվա ուղարկեն՝ Խրուշչովի հետ հանդիպման:

Նիկիտա Խրուշչովին Ազատյանը ասել է, որ իրեն զուր տեղն են դատապարտել, ինքն անգամ չարածի համար մեղքը չի ընդունել: Որպես ապացույց պահանջել է, որ գործերից հանեն իր մեղայականը և հայերենի թարգմանիչ կանչեն:

Այսպես իրողությունը բացահայտվել է, և Ազատյանին 17 տարվա ազատազրկումից հետո արդարացրել ու ազատ են արձակել:

Նրան նորից Վիճակագրական ծառայությունում են աշխատանքի նշանակում, բայց այժմ որպես տնտեսության զարգացման բաժնի պետ:

Այս ամենից տուժում է նաև Ազատյանի ընտանիքը: Նրա երկու դուստրերն ու որդին այդպես էլ չեն կարողանում բարձրագույն կրթություն ստանալ: Համարվում էր, որ ազգի թշնամու երեխաներին միջնակարգ կրթությունն էլ բավարար է:

Ազատվելուց հետո` 1956-ին, Ազատյանը Հայաստան է գալիս՝ այստեղի իր հարազատներին տեսակցելու: Հենց նման այցելությունների ըթնացքում էլ նա հարազատներին պատմել է իր գլխին եկած ողջ եղելությունը:

Նրա քրոջ դուստրը՝ Լյուսյա Միխայելյանցը, ասում է, որ քեռին մինչև կյանքի վերջը՝ 1973-ը,  վստահ էր, որ լավագույն և ամենակատարյալ  հասարակարգը սոցիալիզմն է, կուսակցական էր   և Ստալինին էլ չէր մեղադրում իրեն պատահածի համար: «Ասում էր, որ դա արել են իր շրջապատի մարդիկ, որ նրա աչքը մտնեն: Ասում էր՝ Ստալինը չի մեղավոր, ոչ էլ պարտիան, ժամանակն է մեղավոր»,- հիշում է տիկին Լյուսյան:

Tags: ԽՍՀՄ, հասարակություն