2014 թ. հունվարի 1-ից երկրում ծրագրվում է պարտադիր կարգով կուտակային կենսաթոշակային համակարգ ներդնել: Դրանում կներառվեն 1974 թ. հունվարի 1-ից հետո ծնված բոլոր քաղաքացիները: Նախատեսվում է, որ 2014 թ. պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի կանցնի Հայաստանի մոտ 260 հազար քաղաքացի:

 Նոր համակարգը, ինչպես հավաստիացնում են դրա «ճարտարապետները», ավելացնում է պարտադիր կուտակային  բաղադրիչը, որով ապագա կենսաթոշակառուն կձևավորի իր կենսաթոշակի չափը: Այսինքն` յուրաքանչյուր աշխատակից ամեն ամիս իր կուտակային հաշվին պետք է ներդնի իր չհարկված աշխատավարձի 5%-ը, ևս 5%, բայց ոչ ավելի, քան 25 հազար դրամ այդ հաշվին պետք է փոխանցի նաև պետությունը:

Քաղաքացիներն իրենց կենսաթոշակային միջոցները չեն կարող տնօրինել մինչև 63 տարեկանը լրանալը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ նրանք ժամկետից շուտ դառնան անաշխատունակ կամ լքեն Հայաստանը` հրաժարվելով ՀՀ քաղաքացիությունից և այլն:

Ինչպես արդեն գիտենք, այս «բարեփոխումները» հասարակության լայն զանգվածների մեջ առաջացրին դժգոհությունների մեծ ալիք: ԱԺ ԲՀԿ, ՀՅԴ, ՀԱԿ և «Ժառանգություն» կուսակցությունները, ինչպես նաև մի շարք անկախ պատգամավորներ հանդես եկան այս նոր օրենսդրական փաթեթի դեմ, իսկ քաղաքացիական հասարակությունն ինքնակազմակերպվեց ու ստեղծեց «Ընդդեմ պարտադիր կենսաթոշակային վճարումների» նախաձեռնությունը: Բայց ինչպես երկուշաբթի օրը կառավարությունում կայացած մամլո ասուլիսի ժամանակ նշեց կառավարության աշխատակազմի ղեկավար, նախարար Վաչե Գաբրիելյանը, ամեն դեպքում 2014 թ. հունվարի 1-ից պարտադիր կուտակային կոնսաթոշակային համակարգը կսկսի գործել:

Ինչ է սպասում մինչև 40 տարեկան ՀՀ քաղաքացիներին

Այն քաղաքացիները, որոնց վրա տարածվում է 2014 թ. հունվարի 1-ից ուժի մեջ մտնող պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգը, մինչև փետրվարի 20-ը պետք է ընտրած լինեն իրենց կուտակված կենսաթոշակային միջոցների կառավարչին: Այս պահի դրությամբ ակտիվների ընդամենը երկու այդպիսի կառավարիչներ են դիմել ԿԲ  լիցենզիա ստանալու` ֆրանսիական «Amundi»-ն ու գերմանական «Talanx»-ը:

«Բանակցություններ են վարվել ևս 5-7 ընկերությունների հետ, բայց վերջնական լիցենզիա ստանալու հայտով դիմել են հենց այս ընկերությունները: Աշխատանքային առումով այս ընկերություններն արդեն պատրաստ են աշխատանքներին, զուտ իրավական-տեխնիկական խնդիրներ են մնացել, որոնք առաջիկայում կլուծվեն»,- լրագրողներին հայտնել էր Դավիթ Սարգսյանը:

Իսկ ԿԲ-ի փոխնախագահ Ներսես Երիցյանը պարզաբանել է, թե ինչու  է ընտրվել փետրվարի 20 ժամկետը. որովհետև մեր վճարման ցիկլն այնպիսին է, որ հունվար ամսվա հարկային վճարումները կատարվում են մինչև փետրվարի 20-ը: Այսինքն` ՀՀ քաղաքացիները երեք ամիս ժամանակ ունեն ընտրելու կուտակային կենսաթոշակային համակարգով իրենց կուտակած միջոցների` ակտիվների կառավարչին. մինչև փետրվարի 20-ը ներառյալ: Իսկ եթե քաղաքացին մինչ այդ չկարողանա ինքնուրույն ընտրություն կատարել, ապա  նրա փոխարեն դա կանի համակարգչային ծրագիրը` նրան ընդգրկելով որևէ կառավարչի ամենացածր ռիսկեր ունեցող փաթեթի մեջ:

Այս երկու ընկերություններն ունեն 3-ական փաթեթներ` ցածր ռիսկայնությամբ, ցածր բայց կայուն եկամուտ ապահովող, միջին ռիսկայնությամբ, բայց մի քիչ ավելի բարձր եկամուտ ապահովող և բարձր ռիսկայնությամբ ու բարձր եկամուտներ ապահովող: Քաղաքացիներն էլ, ինչպես նշեց Վաչե Գաբրիելյանը, տարին մեկ անգամ անվճար կարող են փոխել իրենց կենսաթոշակային հաշվի կառավարչին ու փաթեթը:

Հայաստանում ապագա թոշակները կկազմեն աշխատավարձերի 40%-ը, ինչպես նշում է աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար Արտեմ Ասատրյանը:

«Այս գործակիցը  հիմնված է 30 տարվա ստաժի և 63 տարեկանում թոշակի անցնելու ենթադրության վրա: Գործող մոդելներով ձևավորվել էին և՛ կենսաթոշակային տարիքը, և՛ ապագա թոշակի չափը»,- ասել է նախարարը:

Իսկ ամենամյա կենսաթոշակային կուտակումները, ինչպես նշում է ֆինանսների նախարար Դավիթ Սարգսյանը,  կկազմեն 100-150 մլն դոլար: Ըստ կառավարության` նոր կենսաթոշակային համակարգի գոյության առաջին 5 տարիներին կուտակումները կկազմեն 800 մլն դոլար:

Ըստ հաստատված կարգի` կենսաթոշակային ֆոնդերը կարող են իրենց կողմից կառավարվող միջոցների 40%-ը տեղադրել արտասահմանյան ակտիվներում, իսկ 60%-ը` Հայաստանի ներսում:

Սա, ինչպես ժամանակին նշում էր տնտեսագետ, ԱԺ նախկին պատգամավոր Արա Նռանյանը ֆինանսների նախկին փոխնախարար Վարդան Արամյանի հետ բանավեճում, նշանակում է Հայաստանից ոչ միայն մարդկային, հումքային և այլ կարևորագույն ռեսուրսների արտահանում, այլև փողի արտահանում, և Հայաստանը դառնում է կանխիկ փող արտահանող երկիր: Այն ժամանակ Վ. Արամյանը հերքում էր այդ տեսակետը: Իսկ այժմ կառավարությունն ինքն է  նշում, որ այդ փողերը կարտահանվեն, և փորձում է պարզաբանել ԿԲ փոխնախագահ Ներսես Երիցյանի բերանով. «Դա բնական ապահովագրություն է` արժութային տատանումների նկատմամբ: Իսկ երկրորդ պատճառն այն է, որ բաժնետոմսերի շուկան պետք է դեռ զարգանա  Հայաստանում, իսկ դրսում կան բարձրակարգ բաժնետոմսեր, որոնք բարձր եկամուտներ կարող են ապահովել` այդ ակտիվների կառավարման տեսակետից»:

Կառավարությունը հավատացնում է, թե կուտակված կենսաթոշակները չեն կորչի

Բայց հարց է առաջանում` ի՞նչ կլինի, երբ ակտիվի կառավարիչը սնանկանա. «Ոչինչ. ակտիվի մեկ այլ կառավարիչ կգա, արժեթղթերը կփոխանցվեն նրան, ու նորից գործառույթները կկատարվեն»,- այս հավաստիացումն էլ տալիս է Վաչե Գաբրիելյանը:

Որպեսզի քաղաքացիների փողերը ավելի ապահով լինեն ֆինանսական շուկաներում ու չկորչեն, կան նաև սահմանափակումներ, թե մեկ թողարկողի մոտ ու մեկ երկրում որքան ակտիվներ կարող են կուտակվել. մի գործիքում այդ սահմանափակումը 10-20%-ից ավելի կուտակումն արգելելն է, իսկ մյուս գործիքում` 5%-ը:

Ի՞նչ պետք է լինի այն դեպքերում, երբ մարդը կուտակել է բավականին միջոցներ, բայց մինչև կենսաթոշակային տարիքի հասնելը վախճանվել է, կամ երկարակյաց է ու ավելի շատ փող պետք է ստանա, քան հասցրել է կուտակել իր կյանքի ընթացքում:  Չօգտագործված գումարները, նշում են կառավարության ներկայացուցիչները,  կվերադարձվեն ժառանգներին, իսկ եթե քաղաքացիները երկարակյաց լինեն, ապա կշարունակեն ապահովված ապրել, քանի որ դա համարվում է  հիմնադրամի ռիսկերից մեկը:

Բայց ամեն ինչ այդքան հեշտ, պարզ ու միանշանակ չէ: ԱԺ ՀԱԿ խմբակցության պատգամավոր, ՀՀ նախկին վարչապետ Հրանտ Բագրատյանն էլ օրերս լրագրողներին այս հարցի կապակցությամբ ներկայացրեց իր դիտարկումները:

«Ինչպես ԱՊՊԱ-ի դեպքում էր, այս անգամ էլ պարտադիր ձևն ընտրվեց: Եթե պարտադիր գումար պետք է գանձեք, ապա ինչո՞ւ պետական ֆոնդեր չեք ստեղծում ու դրանցում կուտակում գումարները: Այսինքն` կառավարությունը պարտադրում է քաղաքացիներին գումարներ փոխանցել իրենց ընկերոջ գրպանը»,- նշել է Հրանտ Բագրատյանը:

«Ընդդեմ կենսաթոշակային 5 տոկոս պարտադիր վճարի» նախաձեռնությունն էլ է կարծում, որ պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի մասին օրենքը դրական կողմ չունի: Նախաձեռնության անդամ Հայկ Ավետիսյանը հիշեցնելով, որ համակարգի ներդրումից հետո 1974-ից հետո ծնված ՀՀ քաղաքացիները կստանան 6.6-13%-ով պակաս աշխատավարձ, նշում է, որ ուժի մեջ մտնելուց հետո օրենքը սարսափելի հետևանքներ կունենա: «Մարդիկ կստանան ցածր աշխատավարձեր, իսկ ծերության օրոք, իբր, կստանան երիտասարդ տարիներին կուտակած իրենց գումարները, բայց թե ումից և ինչպես` հայտնի չէ: Հայաստանից ավելի զարգացած տնտեսություններ ունեցող երկրներում, ինչպես, օրինակ` Ռուսաստանում և Արգենտինայում, կենսաթոշակային նմանատիպ օպերատորներից մեկը սառեցրել է գործընթացը, մյուսը` սնանկ հայտարարվել»,- ասել է նա լրագրողներին:

Հասկանալու համար այս հարցերի պատասխանները, հիշենք, որ կառավարության անդամների ներկայացմամբ` կուտակային կենսաթոշակային ֆոնդերի` Հայաստանին ամենամոտ տարբերակները ներդրել են Սլովակիան, Էստոնիան, Չիլին, լատինաամերիկյան էլի մի քանի երկրներ և այլն: Ընդ որում, ասում է Վաչե Գաբրիելյանը, այս բոլոր երկրներից միայն 1-2 դեպքեր են եղել, որ թոշակային ֆոնդերի ակտիվների կառավարիչներից դժգոհ են եղել, այն էլ այդ դժգոհությունները վերաբերել են ակտիվների ցածր եկամտաբերություն ունենալուն, և որպես ռիսկերի կառավարում` նման դեպքերում ազգայնացվել են այդ կենսաթոշակային ֆոնդերը:

Իսկ այն հարցին, թե  հնարավո՞ր է հետագայում հրաժարվել ներկայումս ընդունվող համակարգից, և ի՞նչ պետք է արվի համաշխարհային ճգնաժամերի դեպքում, ֆինանսների նախարար Դավիթ Սարգսյանը պատասխանում է, որ եթե աշխարհում ֆինանսատնտեսական ճգնաժամ լինի, ապա փորձված գործիքներ կկիրառվեն ռիսկերը չեզոքացնելու համար, մասնավորապես` տնտեսական աճի վրա ուշադրություն կդարձվի, որպեսզի այդ աճով ապահովվեն կենսաթոշակային միջոցները: Բացի այդ, ակտիվները կներդրվեն ոչ թե մեկ, այլ տարբեր ոլորտներում ու տնտեսության ճյուղերում, որպեսզի մեկի տապալումից բոլոր ակտիվները չտուժեն:

«Իսկ եթե աշխարհում ամեն ինչ փլուզվի, ապա այդ դեպքում ոչինչ անել չի լինի»,- նշում էր Դավիթ Սարգսյանը:

Հրանտ Բագրատյանն իր ասպիրանտների հետ միասին ուսումնասիրել է այսպիսի կենսաթոշակային համակարգ ունեցող բոլոր երկրների փորձը, ու համոզված հայտարարում է, որ այն երկրներում, որոնց մոդելը, իբրև,  ընտրել է Հայաստանը, այդպիսի համակարգ չի գործում:

«Նշում էին Էստոնիայի մասին, ես ձեզ հավաստիացնում եմ, որ Էստոնիայում նման բան չկա: Նախ` նրանց մոտ պարտադիր չէ համակարգը, այլ կամավոր, և երկրորդ` էստոնացիները Հայաստանի պես 5% գումարներ չեն գանձում, այլ ասում են` քանի որ մեր պետությունն աղքատ է, իսկ նրանք մեզնից հարուստ են, քաղաքացիների համար լուրջ բեռ կլինի 5%, ու սահմանել են 2%»,- ասում էր Բագրատյանը:

Նրան հասկանալի չէ նաև, թե ինչու պետք է այդ գումարները դուրս հանվեն Հայաստանից, ու ինչու պետք է հայկական ձեռնարկությունները չկարողանան սեփական կեսնաթոշակային ֆոնդերը տնօրինել:

Ի դեպ, ինտերնետում մի քանի րոպե փնտրելուց հետո նկատեցինք, որ աշխարհում կա այդպիսի փորձ, օրինակ` «Կրայսլեր» ընկերության բաժնետոմսերի 40%-ը պատկանում է նույն ընկերության աշխատակիցների ստեղծած կենսաթոշակային ֆոնդին: Նույնպիսի իրավիճակ է նաև «Ջեներալ էլեկտրիկս»-ում, սակայն թվերի այլ հարաբերակցությամբ: Սա, ինչպես նշում են ամերիկացի փորձագետները, նախ ավելի է ամրապնդում աշխատակիցների ու ընկերության կապը,  բացի այդ, բարձրացնում է աշխատողների մոտիվացիան ու շահագրգռվածությունը, քանի որ նրանք հասկանում են, որ իրենց աշխատանքից են կախված այն եկամուտները, որոնք պետք է ապահովեն իրենց բարեկեցիկ ծերությունը: Այդ ընկերությունների աշխատողները նաև լրացուցիչ օժանդակություն են ցուցաբերում ընկերության արտադրանքի սպառման հարցում, քանի որ անձնական շահագրգռվածություն ունենալով` համոզում են իրենց ծանոթ-բարեկամներին գնել հենց իրենց արտադրանքը:

Բագրատյանի համար հասկանալի չէ նաև, թե ինչու հենց երկու ընկերություն պետք է կառավարի այդ կենսաթոշակային ֆոնդերը, ոչ թե, օրինակ` 27 կամ 30, ինչպես Էստոնիայում է:

Այս համակարգը մի վտանգ էլ ունի. մարդիկ կսկսեն թաքցնել իրենց աշխատանքը, որպեսզի կենսաթոշակային ֆոնդերին գումարներ չմուծեն:

Նշենք նաև, որ կուտակային կենսաթոշակային կամավոր համակարգն արդեն 3 տարի է, ինչ գործում է Հայաստանում, բայց այդ համակարգում ընդգրկվելու համար, ըստ ֆինանսների նախարար Դավիթ Սարգսյանի, դիմել է 3 կամ 4 հոգի: Այս կամավոր համակարգին չեն անդամակցել անգամ կառավարության այն ներկայացուցիչները, որոնք այս համակարգի ամենաջերմեռանդ ջատագովներն են:

 

 

Tags: կառավարություն, Կենսաթոշակ, Կենսաթոշակային բարեփոխումներ, օրենք