Եթե նախորդ տարին մեկնարկեց Արևմուտքի` Մերձավոր Արևելքում շուտափույթ ու վերջնական հաղթանակ տանելու հստակ արտահայտված ցանկություններով ու ձգտումներով,  և ընդամենը մեկ տարի առաջ այդ հարցում Արևմուտքը միջոցների մեջ ընտրություն այնքան էլ չէր կատարում, ապա այս տարին Մերձավոր Արևելքում սկսվեց այլ կերպ: Գոնե Սիրիայում կառավարական ուժերի դեմ կռվող իսլամիստական խմբավորումների, Մերձավոր Արևելքում ծայր առած իսլամիստական շարժումների ու խմբավորումների ակտիվացման նկատմամբ, դատելով համաշխարհային մամուլի արձագանքներից, Արևմուտքի վերաբերմունքը  փոփոխվել է:

 Երկինք նետված քարը միշտ էլ վերադառնում է

Բելգիայի հետախուզության տվյալներով`ավելի քան 5000 եվրոպացի է մեկնել Սիրիա և Իրաք: Սա ևս մի վտանգ է ոչ միայն Սիրիայի ու այս տարածաշրջանի, այլև ամբողջ աշխարհի համար, քանի որ այդ զինյալները հետագայում վերադառնալու են իրենց տները` Եվրոպա` դրա բոլոր հետևանքներով հանդերձ:

Օրերս եվրոպական մի շարք լրատվամիջոցներ նյութեր հրապարակեցին, որոնցում մտավախություն է հայտնվում Մերձավոր Արևելքում` Սիրիայում, Իրաքում ու Թուրքիայում իսլամիստ ծայրահեղականների, հատկապես «Ալ Քաիդայի» ակտիվացման կապակցությամբ: Իրաքում վերջերս ակտիվացել են «Ալ Քաիդայի» զինյալները, որոնք պայքարում են կառավարական ուժերի դեմ: Ու հենց այն ժամանակ, երբ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Բան Կի Մունը, պաշտոնական այցով Բաղդադում գտնվելով, երկրի ղեկավարներին հորդորում էր գտնել խնդրի շուտափույթ լուծումն ու վերջ դնել անկարգություններին, Իրաքի տարբեր քաղաքներում և մայրաքաղաք Բաղդադում ահաբեկչական մի քանի հարձակումներ են կատարվել:

«Ալ Քաիդան» ակտիվ է նաև Թուրքիայում. տեղական «Դողան» լրատվական գործակալությունը հայտնում է, որ ոստիկանությունը շուրջկալներ է իրականացրել Թուրքիայի 6 քաղաքներում ու մի քանի մարդու ձերբակալել է «Ալ Քաիդայի» հետ կապեր ունենալու կասկածանքով: «Դողան» գործակալությունը նշում է, որ կալանավորվածների մեջ ահաբեկչական խմբավորման առնվազն երկու առաջնորդ կա:

Խաղաղ չէ նաև Եգիպտոսում. երկուշաբթի այնտեղ անցկացվեց երկրի նոր սահմանադրության ընդունման  հանրաքվեն, ու հանրաքվեի անցկացումից րոպեներ առաջ  Գիզա քաղաքի դատարանի շենքի մոտ, որտեղ պետք է անցկացվեր հանրաքվեն, պայթյուն որոտաց: Գիզայի քաղաքապետը պայթյունի համար մեղադրեց այն խմբակցություններին, որոնք փորձում են, վախի մթնոլորտ ստեղծելով, խաթարել հանրաքվեի բնականոն ընթացքը:

Արևմուտքի նետած բումերանգն արդեն վերադառնում է ու հարվածում հենց իր շահերին, նախաձեռնություններին ու ծրագրերին:

Ամեն դեպքում, դիտարկենք տարածաշրջանում ստեղծված իրադրությունը: Ինչպես գիտենք, սիրիական ճգնաժամը սկիզբ առավ, երբ Արևմուտքը որոշեց Իրանի «հախից գալ», իսկ դա անելու համար, ինչպես նշում էին փորձագետները, պետք էր նախ Իրանի ամենահավատարիմ դաշնակիցներից մեկի` Սիրիայի հարցերը լուծել: Ասել է թե` Սիրիայի խնդիրը ուղղակի կապ ունի Իրանի հարցի հետ: Ինչպես նշում ԲիԲիՍի-ի ռուսական ծառայությունը, Իրանի միջուկային ծրագրի սառեցման միջանկյալ համաձայնագիրն ուժի մեջ կմտնի հունվարի 20-ին: Իրանի հետ նման համաձայնության են եկել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 5 մշտական անդամները և Գերմանիան: Համաձայնագրի կատարման դիմաց Արևմուտքը խոստանում է Թեհրանի դեմ միջազգային պատժամիջոցների դադարեցում: Ավելին` հունվարի 13-ին ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերին Իրանին հրավիրեց միանալ Սիրիայի հարցով «Ժնև 2» միջազգային համաժողովին: Այս մասին նա հայտարարել է Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի և Սիրիայի հարցով ՄԱԿ-ի և ԱՊԼ-ի հատուկ բանագնաց Լախդար Բրահիմիի հետ եռակողմ հանդիպման արդյունքների հիման վրա: «Եթե Իրանը հաստատի, որ ձգտում է հասնել դրված նպատակներին, ապա մենք կողջունենք նրա մասնակցությունը: Ես այսօր հրավիրում եմ Իրանին միանալ աշխարհի 30 երկրների ներկայացուցիչերին, որոնք ակտիվ մասնակցություն կունենան խաղաղ բանակցություններում: Դա հրավեր է»,- հաստատել է պետքարտուղարը:

Քերիի խոսքով` սիրիական երկու կողմերն էլ բռնության գործողություններ կատարել են, իսկ ընդդիմության շարքերում ծայրահեղականներ կան: Նա հայտարարել է, որ Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ն աշխատում են, որ վերջ տան հանրապետությունում դաժանությանն ու բռնությանը: «Խոստովանում ենք, որ մարդասիրական ճգնաժամը հարվածել է Սիրիայի ավելի քան 1 մլն բնակչի, անդրադարձել այլ երկրների վրա, ինչպիսիք են Թուրքիան և Հորդանանը»,- ասել է Քերին` հավելելով, որ Սիրիայում ճգնաժամի հետևանքով ավելի քան 130 հազար մարդ է զոհվել, միլիոնավոր մարդիկ կորցրել են տանիքը: Նրա խոսքով` կողմերը համաձայն են, որ ռազմական միջամտությունը սիրիական հակամարտությունում անթույլատրելի է: Նա հավելել է, որ երկուշաբթի մտադիր է հանդիպել Ընդդիմադիր և հեղափոխական ուժերի ազգային կոալիցիայի առաջնորդ Ահմեդ Ալ-Ջարբայի, ինչպես նաև ընդդիմության այլ առաջնորդների հետ: ԱՄՆ-ն մտադիր է համոզել ընդդիմությանը մասնակցել համաժողովին:

Իր հերթին Լավրովն ընդգծել է, որ համաժողովը պետք է ամբողջությամբ նվիրվի 2012-ի հունիսի 30-ի ժնևյան կոմյունիկեի կատարմանը: Մոսկվան կարծում է, որ Իրանը պետք է մասնակցի բանակցություններին, և հույս ունի, որ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարը հրավեր կուղարկի նրանց, ովքեր կարող են ազդել իրավիճակի վրա:

Իսկ Բրահիմիի կարծիքով` Իրանը պետք է մասնակցի Սիրիայի հարցով միջազգային համաժողովին, քանի որ շատ կարևոր երկիր է տարածաշրջանում: Բրահիմին ընդգծել է, որ սիրիացի ժողովուրդը պետք է անձամբ վճռի իր ճակատագիրը, սակայն համաշխարհային առաջատար տերությունների օգնության կարիքն ունի:

Խմորումները շարունակվում են թե՛ Սիրիայում, թե՛ հարակից տարածքներում

Կարծես վերջապես լուծվում է նաև Սիրիայի քիմիական զենքի ոչնչացման տեղի հարցը: Ինչպես ասվում է Գերմանիայի ԱԳՆ-ի և պաշտպանության նախարարության համատեղ հայտարարությունում, սիրիական քիմիական զենքի մնացորդների ոչնչացումը կարող է իրականացվել Գերմանիայի տարածքում:

Բայց Սիրիայում հասունանում է մեկ այլ պատերազմ, այս անգամ` Բաշար Ասադի դեմ կռվող խմբավորումների միջև: Ընդ որում, թեժությամբ և զոհերի թվով այդ մարտերը հաճախ գերազանցում են ընդդիմության ու կառավարական ուժերի միջև բախումներին: Իրար դեմ են դուրս ելել «Ալ Քաիդայի» հետ կապ ունեցող «Իսլամական պետություն Իրաքում և Լևանտում» խմբավորման անդամներն ու առավել չափավոր շարժումները:

Փորձագետները մարտական գործողությունների ակտիվացումը կապում են մոտեցող «Ժնև 2» համաժողովի հետ: Ռեժիմի հակառակորդները ցանկանում են ցույց տալ Արևմուտքին և Պարսից ծոցի իրենց հովանավորներին, որ ունակ են վարելու օրինակելի-ցուցադրական հակաահաբեկչական գործողություն:

Ինչպես գրում է ռուսական  Kommersant-ը, չափավոր ընդդիմադիր խմբավորումները շտապում են մինչև հունվարի 22-ը շվեյցարական Մոնտրյո քաղաքում կայանալիք համաժողովը երկրի հյուսիսային շրջանները ջիհադականներից մաքրելու գործողությունն ավարտին հասցնել:

«Վերջին ամիսներին իսլամիստ ծայրահեղականների դիրքերի ուժեղացումը տագնապ է առաջացնում ոչ միայն արևմտյան տերությունների մեջ, որոնք սառեցրել են ռազմական օգնությունը սիրիական ընդդիմությանը, այլև Սաուդյան Արաբիայի:  «Իսլամական պետությունն Իրաքում և Լևանտում» խմբավորումն ունի 10 հազար ակտիվ մարտիկ: Խմբավորումը 70 տոկոսով կազված է օտարերկրացի ջիհադիստներից: Ի տարբերություն Սիրիայի ազատ բանակի` նրանք կանոնավոր կերպով ֆինանսավորում են ստանում Պարսից ծոցի երկրներից: Փորձագետները կարծում են, որ այժմյան պատերազմի պատճառներից մեկը պայքարն է հովանավորների գումարների համար»,- գրում է պարբերականը:

Սիրիայի ազատ բանակ ջոկատների կազմում (15-20 հազար մարտիկ) չափավոր իսլամիստները հարձակում են սկսել հակառակորդի վրա միանգամից մի քանի ճակատներով: Վերջին մի քանի օրերին միայն մոտ 500 մարդ է զոհվել:

Որ Արևմուտքը փոխել է իր վերաբերմունքը Սիրիայի ու Իրանի հանդեպ, պարզ է դառնում նաև մեկ այլ երևույթից: ԵՄ-ն հանդես է եկել հայտարարությամբ` ընդգծելով, որ Թուրքիայում տիրող իրավիճակը մտահոգիչ է: Հիշեցնենք, որ Կ.Պոլսում իրականացված հակակոռուպցիոն մեծ գործողությունից հետո Թուրքիայում ավելի քան 15 ոստիկանապետ և մոտ 350 ոստիկան է հեռացվել աշխատանքից: Ըստ տարածված տեղեկությունների` ԵՄ-ն քննարկելու է  այն հարցը, թե Թուրքիայում «մեծ կաշառակերությունն» ինչպես է ազդելու Թուրքիա-ԵՄ բանակցային գործընթացի վրա: Նշվում է նաև, որ հունվարի 21-ին Բրյուսել կատարելիք այցը կարող է տհաճություն պատճառել Թուրքիայի վարչապետ Էրդողանին, քանի որ սպասվում է, որ ԵՄ արտգործնախարարները կդատապարտեն նրան: Ինչպես գիտենք, Սիրիայի ու Իրանի հարցերով, ոչ պակաս, քան Արևմուտքն ու Իսրայելը, հետաքրքրված էր նաև Թուրքիան այն պարզ պատճառով, որ ի դեմս Իրանի ու Սիրիայի, թուրքիան Մերձավոր Արևելքում երկու լուրջ մրցակիցներ ունի: իսկ նրանց, հատկապես` Իրանի չեզոքացման պայմաններում Թուրքիան կդառնար տարածաշրջանի ամենաազդեցիկ բևեռը:

Դա, ինչպես երևում է, չի ստացվի: Դրա մասին է հուշում նաև Անկարայում աֆրիկյան երկրների դեսպանների հետ ունեցած հանդիպման ժամանակ Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Ահմեդ Դավութօղլուի արտահայտությունը, թե Թուրքիայի առևտուրը Աֆրիկայի հետ լավ վիճակում է, և Թուրքիայի բարգավաճումը կնպաստի Աֆրիկայի բարգավաճմանը: «Այսուհետ թուրք-աֆրիկյան հարաբերությունների ընթացքն ավելի զարգանալով է շարունակվելու: Սա մեզ համար երկարաժամկետ ռազմավարական հարաբերություն է: Պատմությունից եկած մեր հատուկ հարաբերությունները բոլոր ոլորտներում ամրապնդելու ենք: XXI դարը Աֆրիկայինը և Թուրքիայինն է լինելու»,- Դավութօղլուի խոսքերն է մեջբերել ihlassondakika-ն:

Այսինքն` Թուրքիան այս անգամ էլ փորձում է ԵՄ-ի հետ հարաբերությունների փչացումը կոմպենսացնել աֆրիկյան երկրների հետ հարաբերությունները ջերմացնելով ու իր խաղը սկսել սև մայրցամաքում, որտեղ տնտեսական, քաղաքական ու դիվանագիտական նախկին փորձը բավականին դրական է եղել, մասնավորապես` Մագրեբի երկրների հետ ջերմ հարաբերությունների առումով:

Թե հետագա  ինչպիսի զարգացումներ են սպասվում Մերձավոր Արևելքում ու հարակից տարածաշրջաններում, արդեն շատ ավելի որոշակի ու պարզ կլինի հունվարի 20-ին կայանալիք «Ժնև 2» միջազգային համաժողովից հետո:

 

Գևորգ ԱՎՉՅԱՆ

Անկախ

 

Tags: մերձավոր արևելք, Սիրիա