Ցեղասպանության 99-րդ տարելիցը նորից առիթ դարձավ, որ ակտիվանան քննարկումները, թե ինչ փուլում է ներկայումս Հայոց ցեղասպանության ճանաչման միջազգային գործընթացը, հայկական կողմը որքանով է արդյունավետ հակազդում թուրքական ժխտողականությանը, և ի վերջո, կարողանո՞ւմ ենք հայերս մեր պահանջները հստակ ներկայացնել միջազգային հանրությանը:

Հարցերի պատասխանն «Անկախը» փորձել է պարզել` զրուցելով հայտնի թուրքագետների հետ:
Թուրքագետ Հակոբ Չաքրյանի կարծիքով` ամեն ինչ իր հերթն ունի. նախ պետք է լինի ճանաչումը, ապա նոր հատուցումը: Իսկ մինչ այդ, հատկապես ներկայիս արտագաղթի տեմպերի պայմաններում, ըստ Չաքրյանի, վաղ է հողային հատուցման պահանջների մասին խոսելը:
«Քանի դեռ Միացյալ Նահանգները չի ճանաչել, գործընթացը լիարժեք չէ, բայց ԱՄՆ-ում էլ գործընթացը հասունացել է, նահանգների մեծ մասն արդեն ճանաչել է»,- ասում է Չաքրյանը` հավելելով, որ ակնկալում է` 1915-ին ԱՄՆ-ն կճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, ինչն էլ նոր թափ կհաղորդի միջազգային ճանաչմանը:
«Այն երկրները, որոնք պատրաստ էին ճանաչելու Ցեղասպանությունը և հակադրվելու Թուրքիային, արեցին: Մնացածը դեռ պատրաստ չեն: Բայց ԱՄՆ-ի ճանաչումից հետո մյուս երկրներն էլ, մասնավորապես Մեծ Բրիտանիան ու Իսրայելն էլ կճանաչեն»,- ասում է Չաքրյանը:

Հակոբ Չաքրյան

Թուրքագետ Անդրանիկ Իսպիրյանի կարծիքով` ժամանակն է ավելի լուրջ քայլերի դիմելու և հարցը իրավական հարթություն տեղափոխելու, մանավանդ որ դա Թուրքիայի թույլ կողմն է:
Համակարծիք է նաև թուրքագետ Լևոն Հովսեփյանը: Ասում է, որ մինչև այս պահը Հայաստանի Հանրապետությունը և Սփյուռքը համատեղ ուժերով Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման և դատապարտման ուղեգիծն են տարել: Այժմ հստակություն մտցնելու պահն է: «Միայն ճանաչմամբ ու դատապարտմամբ չէ, որ հարցը պետք է ընթանա, քաղաքականին զուգահեռ նաև իրավական հարթությունում քայլեր պետք է իրականացվեն,- ասում է Հովսեփյանը:- Քաղաքական հարթությունում հաճախ գործ ենք ունենում այլ պետությունների շահերի, ուստի նաև քաղաքական շահարկումների հետ, իսկ իրավական հարթությունում ավելի հստակ կլինի»:
Հովսեփյանի կարծիքով` մինչ հարցն իրավական հարթություն տեղափոխելը պետք է նախ մանրակրկիտ պլանավորվի, թե միջազգային որ դատարան ենք դիմելու, ինչ մեխանիզմներով, ինչ պահանջով և այլն: Այս գործընթացում, նրա կարծիքով, պետք է ներգրավվեն նաև միջազգային իրավունքի օտարերկրյա մասնագետներ:
Խոսելով ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացից` Հովսեփյանն ասում է, որ ցանկացած երկիր, ճանաչելով կամ չճանաչելով, առաջնորդվում է իր շահերով: Անդրադառնալով ԱՄՆ դեսպանի հայտարարությանը, թե այս տարի Օբաման ծանրակշիռ հայտարարություն է անելու, ասում է, որ ԱՄՆ-ի կողմից իրական քայլը կլինի ցեղասպանության իրավական գնահատական տալը և ճանաչումը:
«Ես լավատես չեմ, քանի որ պետք է առաջինը հաշվի առնենք տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքական կոնֆիգուրացիան, որ այսօր ունենք: Թուրքիան այլևս 15-20 տարի առաջվա պետությունը չէ, որ կախված էր ԱՄՆ-ից, հիմա Թուրքիան որոշակի աստիճանի ինքնուրույնություն ունի,- ասում է Հովսեփյանը ԱՄՆ Սենատի ընդունած բանաձի հնարավոր ճակատագիրը մեկնաբանելով:- Որքան էլ Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության առանցքն Արևմուտքում է, դրան զուգահեռ արտաքին քաղաքականության ոլորտում այլընտրանքային մոտեցումների զարգացման հնարավորություններ են ստեղծվել. Ռուսաստանի ու Չինաստանի հետ հարաբերություններ, տարածաշրջանում դերակատարություն: Այսինքն` ցանկացած խնդիր լրջորեն կարող է վնասել թուրք-ամերիկյան հարաբերությունները, իսկ այս կոնֆիգուրացիայում Թուրքիան բավականին մեծ անելիքներ

Լևոն Հովսեփյան

ունի Միացյալ Նահանգների ռազմաքաղաքական շահերի ու գործընթացների առումով. սիրիական և իրաքյան հիմնախնդիրներ, Ռուսաստանի հետ դիմակայություն` պայմանավորված ուկրաինական ճգնաժամով: Այս պարագայում ԱՄՆ-ի համար տրամաբանական չի լինի Թուրքիային կորցնելը, ուստի ենթադրելի է, որ բարձր մակարդակով բանաձևը կկասեցվի»:
Չաքրյանն ասում է, որ թուրքական ժխտողականությունն աստիճանաբար ավելի ագրեսիվ է դառնում, քանի որ, չնայած մեծ ներդրումներին ու ջանքերին, Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացը շարունակվում է:
Ըստ Չաքրյանի, անտեղի են նաև Թուրքիայի փոխվելու մասին խոսակցությունները. շարունակում են իրենց նույն հակահայ քաղաքականությունը, ինչը հարյուր տարի առաջ էր:
Հովսեփյանը ևս կարծում է, որ ժխտողականությունը չի փոխվել, ընդամենը մարտավարությունն է որոշակի խմբագրումների ենթարկվել` կոշտից դառնալով այսպես ասած` փափուկ, որն ավելի վտանգավոր է:
Հովսեփյանը, խոսելով թուրք հասարակության և պետության փոփոխության մասին, ասում է, որ հասարակությունը պայմանական հասկացողություն է և շատ բազմաշերտ. գերակշռում են պահպանողական-ազգայնականները, որոնք ցանկացած հայկականությունը դիտարկում են որպես վտանգ ազգային անվտանգությանը, մի փոքր շերտ էլ ազատական մտածողություն ունի: Մտավորականության այս շերտը, սակայն, չի կարողանում ազդել ընդհանուր հասարակական կարծիքի վրա և մնում է մեկուսացված, մարգինալ վիճակում: Բայց, ըստ նրա, միևնույն է, առաջընթացը նկատելի է. ամեն դեպքում կա ազատական հատված, երիտասարդություն` նոր մոտեցումներով ու նոր աշխարհընկալմամբ:
«Թուրքական պետության էությունը մեծ հաշվով չի փոխվել, թուրքական պետությունը հենվում է ազգայնական-պահպանողական հատվածի վրա, որը գերակշռում է: Ցանկացած ուժ, որը ձգտում է կամ գալու է իշխանության Թուրքիայում, պետք է հենվի այդ ազգայնական-պահպանողական հատվածի վրա, իսկ դրա համար պետք է լինի կոնսոլիդացնող գործոն, որն է Հայոց ցեղասպանությունը և թշնամիներով շրջապատված լինելը»,- ասում է Հովսեփյանը` հավելելով, որ թուրքական պետության էությունը չի փոխվում, քանի որ ցանկացած իշխանություն պետք է ունենա հանրային լեգիտիմություն, իսկ դա պետք է ունենա հանրության մեծ շերտի վրա հիմնվելու արդյունքում, և այդ մեծ շերտն ազգայնական-պահպանողական հատվածն է. չես կարող հիմնվել այդ հինգ տոկոս ազատականների վրա:
Հովսեփյանը նշում է, որ թե՛ թուրքական, թե՛ հայկական կողմն ակտիվ պատրաստվում են 2015-ին: Թուրքական կողմը նոր չի սկսել պատրաստությունները, դեռ 2010-11-ից ակտիվ գործողություններ ու քննարկումներ են իրականացվում: Ընդ որում, եթե Հայաստանում մատնանշում են Թուրքիայի պատրաստությունները, ապա այնտեղ էլ հակառակն է, քննարկում են, թե ինչ մեծ թափով է հայկական կողմը պատրաստվում 2015-ին և ինչ պիտի անեն, որ հետ չմնան: