Հայ ժողովուրդը թշնամիներ շատ է ունեցել, բայց բարեկամների պակաս էլ չի զգացել: Այդ բարեկամներից է գերմանացի հասարակական գործիչ, աստվածաբանության դոկտոր, հոգևորական Յոհաննես Լեփսիուսը, որի վկայությունները հայության ցեղասպանության մասին այսօր մեծ արժեք են ներկայացնում հայոց դատի հետապնդման համար:

Մեծ հայասերը ծնվել է 1858 թ., գերմանական Պոտսդամ քաղաքում` բողոքական հոգևորականի ընտանիքում:
Լեփսիուսի կատարած աշխատանքը առավել գնահատելի է այնքանով, որ նա սոսկ ուսումնասիրող չի եղել, այլ հենց ցեղասպանության տարիներին մաքառող մարտիկ, որ Եվրոպայով մեկ թմբկահարում էր հայերի հետ կատարվող դժբախտություններն ու օգնություն ցուցաբերելու գործնական քայլեր կատարում:

1895 թ. նա Ֆրիզդորֆում ստեղծեց «Գերմանա-հայկական առաքելությունը»` նպատակ ունենալով Օսմանյան կայսրության տարածքում բնակվող հայերի շրջանում լուսավորություն տարածել, ինչպես նաև` տարածել ավետարանչական եկեղեցու դրույթները:
Դեռևս Աբդուլ-Համիդ Բ սուլթանի տիրապետության օրոք կազմակերպված հայկական ջարդերի ժամանակ` 1896 թ., նա շրջագայեց Արևմտյան Հայաստանում, ուր հարուստ նյութ հավաքեց ականատեսներից Օսմանյան Թուրքիայում հայերի կոտորածների վերաբերյալ: Այս շրջագայության արդյունքները հետագայում եվրոպական մամուլում երկար հոդվածաշար դարձան, որում նկարագրվում էր հայության կրած սարսուռները 1894-1896 թթ.: Հոդվածաշարը` «Ճշմարտություն Հայաստանի մասին», ցնցեց Եվրոպան: Կարճ ժամանակամիջոցում այն թարգմանվեց և վերահրատարակվեց մի քանի անգամ:
Լեփսիուսը, հրապարակախոսությունից զատ, եվրոպական քաղաքներում ակտիվորեն մասնակցում էր հայկական հավաքներին, բողոքի ցույցերին, հանգանակություններ էր կազմակերպում համիդյան բռնություններից տուժած հայերի համար:
Հետագայում` 1914 թ., նա ստեղծեց Գերմանա-հայկական ընկերությունը, որի նպատակը հայությանը հումանիտար աջակցություն ապահովելն էր և հայության շահերի պաշտպանությունը: Նա այս ընկերության նախագահն էր մինչև իր կյանքի վերջը: Գերմանա-հայկական ընկերությունը հայանպաստ մեծ գործունեություն ծավալեց: Նա բազում աշխատություններ տպագրեց, բայց այդ շարքում իր առանձին տեղն ունի, անկասկած, «Մեսրոպ» երկլեզու հանդեսը:
Լեփսիուսի գործունեությանը խանգարում էր Գերմանիան, որ իր հաշիվներն ուներ աշխարհի քաղաքական խաղերում: Սկսվում են մեծ հումանիստի հանդեպ հալածանքները: Յոհաննես Լեփսիուսը հաստատվեց Հոլանդիայում, որ պատերազմի ժամանակ չեզոքություն էր հայտարարել, ու այնտեղից ծավալեց իր գործունեությունը:
Ցեղասպանության տարիներին նա ամեն ինչ արեց` կանխելու հայության գլխին կախված սպառնալիքը: Այդ նպատակով անգամ հանդիպեց Էնվերի հետ:
Բազմիցս եղավ հայ աքսորյալների ճամբարներում` ուսումնասիրելով նրանց վիճակը, փորձելով օգնություն հասցնել սովյալներին:
Արդեն 1919 թ. նա հրատարակեց «Գերմանիան և Հայաստանը 1914-1918 թվականներին» աշխատությունը, որում բազում անհերքելի ապացույցներ են բերված երիտթուրքերի կատարած ոճիրների մասին: Լեփսիուսի զեկուցագրերը, հրապարակած աշխատությունները ականատեսի թարմ վկայություններ էին հենց դեպքի վայրից: Իր զեկուցագրերից մեկում Լեփսիուսը նշում է.

«Ինչպես Դանթեի «Դժոխքի» դարպասին էր գրված, այնպես էլ համակենտրոնացման ճամբարների մուտքերին կարելի է գրել. «Ովքեր մտնում են այստեղ, թող ոչ մի հույս չունենան փրկվելու»։ «Այստեղ խոսել «Հազար ու մի գիշերների» մասին, նշանակում է ոչինչ չասել։ Թվում էր` իրոք քայլում եմ դժոխքի միջով։ Այն քիչ տեղահանությունները, որոնք ուզում եմ վերարտադրել, պատահական են և շտապ ի մի բերված։ Դրանք կարող են տալ միայն թույլ պատկերացում այն սարսափելի և դաժան պատկերների մասին, որոնք տեսել եմ իմ աչքերով։ Ամենուրեք, ուր էլ որ ուղևորվել եմ, տեսել եմ նույնը, բարբարոսության սարսափելի իշխանություն, որի նպատակը հայ ազգի պարբերաբար բնաջնջումն է։ Դահիճների նույն անմարդկային գազանությունը, դժբախտ զոհերին տանջելու նույն խոշտանգումները։ Մեսքենեից մինչև Դեյր Էլ-Զոր նույն հրեշավորության վկաներն են»։

«Այն տեսարանները, որոնց ես ականատես եղա, վեր են հնարավոր դաժանության ամեն տեսակի պատկերացումից։ Այնտեղ, ուր կանգ առավ իմ կառքը, տեսա կանանց, որոնք կառքի մոտենալուն պես նետվեցին դեպի ձիերի թրիքը, սկսեցին քթթել ու հանել այնտեղ գտնվող չմարսված գարու հատիկները, որպեսզի ուտեն։ Հաց տվեցի նրանց։ Սովյալ շների նման հարձակվեցին հացի վրա և ատամներով, սարսափելի ագահությամբ, պատառոտեցին այն՝ դողդողալով ու էպիլեպտիկ ցնցումներով»։

«Միանգամայն ակնհայտ է, որ հայերին աքսորելը կապված չէ միայն ռազմական նկատառումների հետ։ Վերջերս ներքին գործերի մինիստր Թալեաթ բեյն առանց քաշվելու հայտարարել է կայզերական դեսպանության աշխատակից դոկտոր Մորդմանին, որ «Բարձր դուռը ձգտում է օգտագործել համաշխարհային պատերազմը, որպեսզի հիմնովին արմատախիլ անի իր ներքին թշնամիներին (տեղական քրիստոնյաներին), առանց հարուցելու դիվանագիտական միջամտություն արտասահմանից»:

Շուտով նա կազմակերպեց Հայերի օգնության միջազգային լիգան` հումանիտար օգնություն հայթայթելով հազարավոր հայերի համար: Լիգայի կենտրոնակայանը Ժնևում էր, սակայն գործում էր Եվրոպայի ողջ տարածքում:
1921 թ. նրա ցուցմունքները կարևոր ազդեցություն ունեցան Բեռլինում Սողոմոն Թեհլերյանի դատավարության ժամանակ, երբ գերմանական դատարանն անմեղ ճանաչեց Թալեաթին սպանած հայ հերոսին:

Դատավարության ժամանակ նա մերկացրեց երիտթուրքերի կառավարությանը հայաջինջ քաղաքականության համար. «Համընդհանուր տեղահանության որոշումը կայացրել էր երիտթուրքական կոմիտեն, այդ հրամանը տվել էր ներքին գործերի նախարար Թալեաթ փաշան (ռազմական նախարար Էնվերի հետ համատեղ): Հայերի բռնագաղթն իրականացվեց երիտթուրքերի հատուկ կազմակերպությունների միջոցով…
Անատոլիայի ողջ հայ բնակչությունը, վերևից ստացած հրամանի համաձայն, աքսորվեց Միջագետքի անապատի հյուսիսային և հարավային շրջաններ` Դեր Զոր, Ռաքքա, Մեսիենե, Ռաս ուլ Այն, ընդհուպ մինչև Մոսուլ: Տեղահանվեցին մոտավորապես 1.400.000 հայեր:
Ի՞նչ էր նշանակում այդ տեղահանումը:
Թալեաթ փաշայի ստորագրած հրամանում կան այսպիսի բառեր. «Տեղահանումը բնաջնջում է»:

Հայ ժողովրդի մեծագույն բարեկամը վախճանվեց 1926 թ. փետրվարի 28-ին, Հարավային Տիրոլում` Իտալիայի Մերանո քաղաքում, 68 տարեկան հասակում:

Յոհաննես Լեփսիուսը ողջ կյանքում նյութական միջոցներ հայթայթեց տարագրյալ հայության համար, բայց իր համար դրամ ու նյութական միջոցներ չկուտակեց: Եվ նրա մահից հետո նրա սիրեցյալ ու հավատարիմ կինը` Ալիսա Լեփսիուսը, հայտնվեց նյութական ծանր կացության մեջ:

Այդ ժամանակ նրան օգնության շտապեց երախտապարտ հայությունը: Սփյուռքահայության տարբեր oջախներում շարունակական հանգանակություններ կազմակերպվեցին` Յոհաննես Լեփսիուսի այրուն օգնություն ցույց տալու համար: Եվ Ալիսա Լեփսիուսը մինչև իր կյանքի վերջը` 1969 թ., նպաստ ստացավ երախտապարտ հայ ժողովրդից:

Փառք Յոհաննես Լեփսիուսին` հայ ժողովրդի իսկական բարեկամին:

 

 

Tags: Լեփսիուս, մարդիկ